ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ တရားေတာ္၏ သိမွတ္ဖြယ္မ်ား

၁။ အဂၤါ ၁၂-ပါး
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ စက္၀ုိင္း၌ လွည္းဘီးစက္၀ိုင္း၏ ေဒါက္ဆန္မ်ားကဲ့သို႔ မပါလွ်င္ မျပီး၊ အေရးၾကီးေသာအဂၤါ ၁၂-ပါးရွိ၏။

၎တုိ႔ကား အ၀ိဇၨာ ၁-ပါး၊ သခၤါရ ၁-ပါး၊ ၀ိညာဏ္ ၁-ပါး၊ နာမ္ရုပ္ ၁-ပါး၊ သဠာယတန ၁-ပါး၊ ဖႆ ၁-ပါး၊ ေ၀ဒနာ ၁-ပါး၊ တဏွာ ၁-ပါး၊ ဥပါဒါန္ ၁-ပါး၊ ဘ၀ ၁-ပါး၊ ဇာတိ ၁-ပါး၊ ဇရာမရဏ ၁-ပါးတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

၂။ အဓြန္႔ ၃-ပါး

အဓြန္႕ဟူသည္ ကာလျဖစ္၏။ ကာလ၏ အပိုင္းအျခားအရ ျဖစ္ေပၚၾကေသာ တရားတုိ႔ကို ဌာနူပစာရအားျဖင့္ အတိတ္၊ ပစၥဳပၸန္၊ အနာဂတ္ဟု ပုိင္းျခားအပ္၏။

အတိတ္အဓြန္႔ = အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရ။

ပစၥဳပၸန္အဓြန္႔ = ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀။

အနာဂတ္အဓြန္႔ = ဇာတိႏွင့္ ဇရာမရဏ။

သတၱ၀ါတစ္ဦးသည္ အတိတ္ဘ၀၌ သံသရာ၏အျပစ္ကို မျမင္ႏုိင္ေအာင္ အ၀ိဇၨာ ဖံုးလႊမ္းသျဖင့္ အကုသိုလ္သခၤါရ စသည္တုိ႔ကို ျပဳခဲ့မိ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရတုိ႔သည္ အတိတ္အဓြန္႔ ျဖစ္၏။

အတိတ္က ျပဳခဲ့ေသာ ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္ သခၤါရတုိ႔ေၾကာင့္ ယခု ပစၥဳပၸန္ဘ၀၌ ပဋိသေႏၶကာလမွစ၍ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဤတရား ၈-ပါးတုိ႔သည္ ပစၥဳပၸန္အဓြန္႕ျဖစ္၏။

ယခုဘ၀၌ ကမၼဘ၀ဟူေသာ ကုသိုလ္ အကုသိုလ္ကံတုိ႔ကို ျပဳစီမံျပန္ရကား ေနာက္အနာဂတ္ ဘ၀တြင္ ဇာတိႏွင့္ ဇရာ မရဏတုိ႔ ျဖစ္ၾကရ၏။ သို႔ျဖစ္၍ ဇာတိႏွင့္ ဇရာမရဏတုိ႔သည္ အနာဂတ္အဓြန္႕ျဖစ္၏။

၃။ အျခင္းအရာ ၂၀-ပါး
အတိတ္အေၾကာင္း ၅-ပါး = အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀။

ပစၥဳပၸန္အက်ိဳး ၅-ပါး = ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ။

ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္း ၅-ပါး = တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀၊ အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ။

အနာဂတ္အက်ိဳး ၅-ပါး = ၀ိညာဏ္၊ နာပ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ။

အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရတုိ႔သည္ အတိတ္အဓြန္႔တရားမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ထုိ ၂-ပါးတြင္ အ၀ိဇၨာသည္ ကိေလသာ ၁၀-ပါး၌ ပါ၀င္သျဖင့္ ကိေလသာ ၀ဋ္တရားျဖစ္၏။ တဏွာႏွင့္ ဥပါဒါန္တုိ႔သည္လည္း ကိေလသာ၀ဋ္တရားမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ထုိသို႔ ကိေလသာ၀ဋ္ခ်င္း တူေနျခင္းေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာကို ယူလုိက္ေသာအခါ တဏွာႏွင့္ ဥပါဒါန္တုိ႔လည္း ပါ၀င္လာၾက၏။

တစ္ဖန္သခၤါရသည္ ကမၼ၀ဋ္ျဖစ္၏။ ကမၼဘ၀သည္လည္း ကမၼ၀ဋ္ပင္ျဖစ္၏။ ထုိသို႔ ကမၼ၀ဋ္ခ်င္းတူေသာေၾကာင့္ အတိတ္ဘ၀၌ သခၤါရကို ယူလုိက္သည့္အခါ ကမၼဘ၀ကိုလည္း အ၀ိနာဘာ၀ (မကင္းစေကာင္းေသာ) နည္းအားျဖင့္ ယူျပီး ျဖစ္ေတာ့၏။

သို႔ျဖစ္၍ အတိတ္ဘ၀၌ `အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀´ဟူေသာ အေၾကာင္း ၅-ပါးကို ရ၏။

၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာတုိ႔သည္ အတိတ္ကံေၾကာင့္ျဖစ္ၾကေသာ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳး ၅-ပါးျဖစ္ၾက၏။

ပစၥဳပၸန္အဓြန္႔၌ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀ ဟူေသာ အေၾကာင္း ၃-ပါးတုိ႔သည္ တုိက္ရိုက္လာ၏။ ထုိ ၃-ပါးကို ယူလုိက္ေသာအခါ အထက္၌ ဆုိခဲ့သည့္ အ၀ိနာဘာ၀နည္းအရ အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရတုိ႔ကိုလည္း ယူျပီး ျဖစ္ေတာ့၏။ သို႔အတြက္ ပစၥဳပၸန္ဘ၀၌ `တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀၊ အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ´ဟူသည့္ အေၾကာင္း ၅-ပါးကို ရျပန္၏။

အနာဂတ္အဓြန္႔၌ ဇာတိႏွင့္ ဇရာမရဏတုိ႔ကို ေဖာ္ျပထား၏။ ဇာတိ၌ တရားကိုယ္ သီးျခားမရွိ။ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာတုိ႔၏ ျဖစ္ျခင္းဥပါဒ္ကိုပင္ ဇာတိဟု ယူရ၏။ ထုိ႔အတူ ဇရာ၊ မရဏတုိ႔သည္ ထုိတရား ၅-ပါးတုိ႔၏ ရင့္ျခင္းဌီႏွင့္ ပ်စ္စီးျခင္းဘင္တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အနာဂတ္အက်ိဳးအျဖစ္ `၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ´ တုိ႔ကိုပင္ ယူရ၏။

သို႔ျဖစ္၍ အတိတ္ဘ၀၌ အေၾကာင္း ၅-ပါး၊ ပစၥဳပန္ဘ၀၌ အက်ိဳး ၅-ပါး၊ တစ္ဖန္ ပစၥဳပၸန္ဘ၀၌ အေၾကာင္း ၅-ပါး၊ အနာဂတ္ဘ၀၌ အက်ိဳး ၅-ပါး ဟူေသာ အျခင္းအရာ ၂၀-ကိုရ၏။

၄။ စတုသေခၤပေခၚ အလႊာ ၄-ပါး
အတိတ္ဘ၀အေၾကာင္း ၅-ပါးကို တစ္လႊာ၊ ပစၥဳပၸန္ဘ၀အက်ိဳး ၅-ပါးကို တစ္လႊာ၊ ပစၥဳပၸန္ဘ၀အေၾကာင္း ၅-ပါးကို တစ္လႊာ၊ အနာဂတ္ဘ၀အက်ိဳး ၅-ပါးကို တစ္လႊာဟူ၍ ၄-ပါးရွိ၏။

၅။ တိသႏၶိေခၚ အစပ္ ၃-ပါး
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါမ်ားကို စဥ္ထားေသာအခါ အေၾကာင္းတရား၏ အဆံုးႏွင့္ အက်ိဳးတရား၏ အစသည္ တစ္စပ္၊ အက်ိဳးတရား၏အဆံုးႏွင့္ အေၾကာင္းတရား၏ အစသည္ တစ္စပ္၊ တစ္ဖန္အေၾကာင္းတရား၏ အဆံုးႏွင့္ အက်ိဳးတရား၏ အစသည္ တစ္စပ္ဟူ၍ အစပ္ ၃-စပ္ ရွိ၏။ ထုိအစပ္ေနရာတုိ႔ကို ပုဒ္မ ျခား၍ ေဖာ္ျပရေသာ္ -

`အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ။ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ။ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀။ ဇာတိ၊ ဇရာ မရဏ´

ထုိ႔ေၾကာင့္ သခၤါရႏွင့္ ၀ိညာဏ္တုိ႔၏ အၾကားသည္ အတိတ္အေၾကာင္းႏွင့္ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳးတုိ႔၏ အစပ္၊ ေ၀ဒနာႏွင့္ တဏွာအၾကားသည္ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳးႏွင့္ ပစၥဳပၸန္ အေၾကာင္းတုိ႔၏ အစပ္၊ ကမၼဘ၀ႏွင့္ ဇာတိအၾကားသည္ ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္းႏွင့္ အနာဂတ္အက်ိဳးတုိ႔၏ အစပ္ျဖစ္ၾက၏။

၆။ ၀ဋ္ ၃-ပါး
`၀႗´ သဒၵါသည္ စက္ဘီးမ်ား ခ်ာခ်ာလည္သလို `လည္ပတ္ျခင္း´အနက္ကို ေဟာ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ `အေၾကာင္းျပီးလွ်င္ အက်ိဳး၊ အက်ိဳးျပီးလွ်င္ အေၾကာင္း´ဟု အေၾကာင္းအက်ိဳး မျပတ္ဘဲ ဆက္ကာ ဆက္ကာလည္ပတ္ေနေသာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားကို `၀႗ = ၀ဋ္´ဟု ေခၚ၏။

ကိေလသ၀ဋ္ = အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္။

ကမၼ၀ဋ္ = ကမၼဘ၀၊ သခၤါရ။

၀ိပါက၀ဋ္ = ဥပပတၱိဘ၀၊ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ၊ ဇာတိ၊ ဇရာမရဏ။

အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာႏွင့္ ဥပါဒါန္တို႔သည္ ကိေလသာတရားမ်ား ျဖစ္ၾကသျဖင့္ ကိေလသ၀ဋ္မည္၏။

ကမၼဘ၀ဟူသည္ ဘ၀တစ္စိတ္ႏွင့္ သခၤါရတို႔သည္ ကံတရားခ်ည္း ျဖစ္ၾကေသာေၾကာင့္ ကမၼ၀ဋ္မည္၏။

ဥပတၱိဘ၀ဟူေသာ ဘ၀ တစ္စိတ္ႏွင့္ ၀ိညာဏ္္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ၊ ဇာတိ၊ ဇရာ၊ မရဏတုိ႔သည္ ကံ၏အက်ိဳးတရားမ်ား ျဖစ္ၾကေသာေၾကာင့္ ၀ိပါက၀ဋ္မည္၏။

ကိေလသ၀ဋ္ရွိလွ်င္ ကမၼ၀ဋ္ မုခ်ျဖစ္၏။ ကမၼ၀ဋ္ရွိလွ်င္ ၀ိပါက၀ဋ္ အျမဲျဖစ္၏။ ၀ိပါက၀ဋ္ဟူသည့္ ေ၀ဒနာရွိလွ်င္ တဏွာစေသာ ကိေလသ၀ဋ္ ျဖစ္ျပန္၏။ ဤသို႔ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္လ်က္ ပတ္ခ်ာလည္ေနေသာ တရားကို `၀ဋ္´ဟု ေခၚဆုိရ၏။

၇။ ၀ဋ္ျမစ္ ၂-ပါး
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္သည္ အတိတ္ဘ၀အေၾကာင္းမွစ၍ ပစၥဳပၸန္ဘ၀အက်ိဳး ျဖစ္သည့္တိုင္ေအာင္ အေရွ႕ပိုင္းတစ္စက္၊ ပစၥဳပန္ဘ၀အေၾကာင္းမွစ၍ အနာဂတ္ဘ၀ အက်ိဳးတုိင္ေအာင္ ေနာက္ပိုင္းတစ္စက္ဟူ၍ ၂-စက္ရွိ၏။

ထုိတြင္ `အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ၊ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာတုိ႔ကား ေရွ႕ပိုင္း တစ္စက္ျဖစ္၏။ ထုိစက္၌ အ၀ိဇၨာသည္ အရင္းမူလအစ ျဖစ္၏။

တစ္ဖန္ `တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ဘ၀၊ ဇာတိ၊ ဇရာ မရဏ တုိ႔ကား ေနာက္ပိုင္း တစ္စက္ ျဖစ္၏။ ဤစက္၌ တဏွာသည္ အရင္းမူလအစျဖစ္၏။

ထို႔ေၾကာင့္ ၀ဋ္ျမစ္ ၂-ပါးတုိ႔သည္ အ၀ိဇၨာႏွင့္ တဏွာတို႔ ျဖစ္ၾက၏။

၈။ စက္ရဟတ္ပ်က္ကိန္း
သစ္တစ္ပင္၌ ေရေသာက္ျမစ္ျပတ္လွ်င္ တစ္ပင္လံုး ပ်က္စီးရသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ သံသရာတြင္ စည္ပင္ေနသည့္ သတၱ၀ါဟု ေခၚဆုိအပ္ေသာ ရုပ္နာမ္ခႏၶာသစ္ပင္ၾကီး၌ အ၀ိဇၨာ-တဏွာဟူသည့္ ေရေသာက္ျမစ္ ၂-ခုကို အရဟတၱမဂ္လက္နက္ျဖင့္ ဖ်က္ဆီးလုိက္ေသာအခါ ရုပ္နာမ္သံသရာၾကီး အျပီးသတ္ ခ်ဳပ္ျငိမ္းေလေတာ့၏။

၉။ အ၀ိဇၨာ၏အေၾကာင္း
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားေတာ္တြင္ `အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ သခၤါရျဖစ္၏၊ သခၤါရေၾကာင့္ ၀ိညာဏ္ျဖစ္၏၊ ေပ၊ ဇာတိေၾကာင့္ ဇရာ မရဏ, ေသာကပရိေဒ၀တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏ဟု အ၀ိဇၨာမွစ၍ ေဟာထားရာ အဘယ္အေၾကာင္းေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာ ျဖစ္သနည္းဟု ေမးဖြယ္ရာ ရွိ၏။

အေျဖကား `အာသေ၀ါတရား ၄-ပါးေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာျဖစ္၏´ဟူသတည္း။ အာသေ၀ါတရား ၄-ပါးမွာ ကာမာသ၀၊ ဘ၀ါသ၀၊ ဒိ႒ာသ၀ႏွင့္ အ၀ိဇၨာသ၀တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

ေလာက၌ ေန႔စဥ္လူအမ်ား ေသဆံုးေနၾကသည္ကို ၾကားသိရေသာ္လည္း ေသာကပရိေဒ၀တုိ႔ မျဖစ္မိ။ မိမိႏွင့္အလြန္ အကြ်မ္း၀င္ခ်စ္ခင္ေသာ လူတစ္ေယာက္ေသဆံုးလွ်င္မူ ေသာကပရိေဒ၀ အလြန္အမင္း ျဖစ္ၾကရ၏။ ဤကား ခင္မင္တြယ္တာမူ တဏွာေလာဘဟူသည္ ကာမာသ၀ေၾကာင့္ ေသာကစသည္တုိ႔ ျဖစ္ျခင္းပင္တည္း။

အလြန္ခမ္းနားၾကီးက်ယ္ေသာ ဘံုဗိမာန္မ်ား၌ ကာလရွည္ၾကာစြာ စံျမန္းေနရေသာ နတ္ျဗဟၼာမ်ားသည္ ဘ၀ါသ၀ျဖင့္ ႏွစ္သက္အားရေနၾက၏။ ဘုရားရွင္၏ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱႏွင့္ စပ္ေသာ တရားစကားကို ၾကားၾကရသည့္အခါ မိမိတုိ႔၏ဘ၀ မျမဲသည္ကို ေတြးမိ၍ လြန္စြာ ထိတ္လန္႔ေၾကာက္ရြံ႕လ်က္ ေဒါသမူစိတ္ႏွင့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာတုိ႔ ျဖစ္ၾကရ၏။

`ရုပ္ဟူသည္ ငါတည္း၊ ငါ၏ရုပ္တည္း´ဟု ဒိ႒ာသ၀ျဖင့္ စြဲလမ္းေနသူသည္ ရုပ္ေဖာက္ျပန္ ေျပာင္းလဲေသာအခါ ေသာကစသည္ ျဖစ္ရ၏။

သေဘာမွန္ကို မသိျမင္ႏုိင္သည့္ အ၀ိဇၨာတည္းဟူေသာ အေမွာင္တရားေၾကာင့္သာ သတၱ၀ါတုိ႔သည္ ေသာကစသည္ျဖစ္ၾကရ၏။ ပရိေဒ၀ဟူေသာ ငိုေၾကြးျခင္းသည္ အ၀ိဇၨာမကင္းသည့္ သူတို႔၌သာ ျဖစ္ေလ့ရွိ၏။ ဒုကၡျဖစ္သည့္အခါ စိတ္မခ်မ္းသာဘဲ ေဒါသမူ စိတ္ျဖစ္ျပီး စိတ္ဆင္းရဲျခင္းဟူေသာ ေဒါမနႆ ျဖစ္ရ၏။

တစ္ဖန္ ေဒါသမူ၊ ေလာဘမူ၊ ေမာဟမူ စိတ္တုိ႔၌ ေမာဟတူသည့္ အ၀ိဇၨာတရား အျမဲယွဥ္တြဲလ်က္ျဖစ္ေပၚေနရာ မသိမုိက္မဲမူ အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ ေသာကပရိေဒ၀စသည္ ျဖစ္ေပၚၾကျပီး ေသာကပရိေဒ၀စသည္တုိ႔ ျဖစ္ေပၚလွ်င္ အ၀ိဇၨာယွဥ္တြဲပါလာျပန္၏။ ေရွးေရွး အ၀ိဇၨာသ၀ေၾကာင့္ ေသာကစသည္ႏွင့္အတူ ေနာက္ေနာက္ အ၀ိဇၨာတုိ႔ ျဖစ္ျခင္းပင္တည္း။

သို႔ျဖစ္၍ `အရင္းစစ္ အျမစ္ေျမက´ ဟူသည္ႏွင့္အညီ အာသေ၀ါတရား ၄-ပါးေၾကာင့္ ေသာကပရိဒ၀ စသည္တုိ႔ ျဖစ္ေပၚၾကျပီး ေသာကစသည္ျဖစ္ေပၚေသာအခါ အ၀ိဇၨာသည္လည္း ပါ၀င္လာၾကေတာ့၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာ၏ အေၾကာင္းသည္ အာသေ၀ါ ၄-ပါးျဖစ္သတည္း။

ေဒါက္တာမင္းတင္မြန္ စတုတၳအၾကိမ္ထုတ္ေ၀ေသာ ဗုဒၶအဘိဓမၼတရားေတာ္ အႏွစ္ခ်ဳပ္ စာအုပ္မွ ျပန္လည္ထုတ္ႏုတ္ ေဖာ္ျပေပးသည္။