မိႆက သဂၤဟ

ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္၊ အဗ်ာကတတုိ႔ကို ေရာျပြမ္းေပါင္းစု၍ တင္ျပျခင္း


၁။ အဟိတ္ ၆-ပါး
ေရေသာက္ျမစ္သည္ သစ္ပင္ကို ခုိင္ခန္႔စည္ပင္ၾကီးပြားေအာင္ ေထာက္ပံ့သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မိမိႏွင့္အတူ ျဖစ္ဖက္တရားတို႔ကို ခိုင္ခန္႔စည္ပင္ၾကီးပြားေအာင္ ေထာက္ပ့ံတတ္ေသာ တရားကို `ေဟတု = ဟိတ္´ဟုေခၚ၏။

အကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = ေလာဘဟိတ္၊ ေဒါသဟိတ္၊ ေမာဟဟိတ္။
ကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘဟိတ္၊ အေဒါသဟိတ္၊ အေမာဟဟိတ္။
အဗ်ာကတဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘဟိတ္၊ အေဒါသဟိတ္။ အေမာဟဟိတ္။

၂။ စ်ာန္နင္ ၇-ပါး
အာရုံတစ္ခုကိုယူရာ၌ ရုိးရုိးအာရုံျပဳပံုထက္ လြန္ကဲ၍ စူးစူးစိုက္စိုက္ ရူတတ္ေသာ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စေသာ တရားအေပါင္းကို `စ်ာန=စ်ာန္´ဟု ေခၚ၏။ ထုိစ်ာန္၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါကို `စ်ာနဂၤ=စ်ာနင္´ဟု ေခၚ၏။

၁။ ၀ိတက္စ်ာနင္ = ၀ိတက္ယွဥ္သည့္စိတ္ ၅၅-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္။

၂။ ၀ိစာရစ်ာနင္ = ၀ိစာရယွဥ္သည့္ စိတ္ ၆၆-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိစာရ။

၃။ ပီတိစ်ာနင္ = ပီတိယွဥ္သည့္စိတ္ ၅၁-ပါး၌ ရွိေသာ ပီတိ။

၄။ ဧကဂၢတာစ်ာနင္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၉-ပါး၌ရွိသည့္ ဧကဂၢတာ။

၅။ ေသာမနႆစ်ာနင္ = ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ၆၂-ပါး၌ရွိသည့္ ေသာမနႆ ေ၀ဒနာ။

၆။ ေဒါမနႆစ်ာနင္ = ေဒါသမူေဒြ၌ရွိသည့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ။

၇။ ဥေပကၡာစ်ာနင္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-မွ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ၈-ပါးၾကဥ္ေသာ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ရွိသည့္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ။

၃။ မဂၢင္ ၁၂-ပါး
`မဂၢ´ သဒၵါသည္ `လမ္းေၾကာင္း´ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၏။ သမၼာဒိ႒ိစေသာ ကုသိုလ္တရားအေပါင္းသည္ သုဂတိသို႔ေရာက္ေစသည့္ `မဂ္´လမ္းေၾကာင္းျဖစ္၏။ မိစၧာဒိ႒ိစေသာ အကုသိုလ္တရားအေပါင္းသည္ ဒုဂၢတိသို႔ေရာက္ေစသည့္ `မဂ္´လမ္းေၾကာင္း ျဖစ္၏။

ထုိ `မဂၢ´မည္ေသာ တရားအေပါင္းအစု၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါကို `မဂၢဂၤ=မဂၢင္`ဟု ေခၚ၏။

၁။ သမၼာဒိ႒ိ = ေကာင္းစြာသိျမင္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆ႏွင့္ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ပညာ။

၂။ သမၼာသကၤပၸ = ေကာင္းစြာၾကံစည္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆ႏွင့္ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ၀ိတက္။

၃။ သမၼာ၀ါစာ = ေကာင္းစြာေျပာဆုိမူ၊ မဟာကုု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာ၀ါစာ။

၄။ သမၼာကမၼႏၱ = ေကာင္းစြာျပဳလုပ္မူ၊ မဟာကု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာကမၼႏၱ။

၅။ သမၼာအာဇီ၀ = ေကာင္းစြာအသက္ေမြးမူ၊ မဟာကု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာအာဇီ၀။

၆။ သမၼာ၀ါယာမ = ေကာင္းစြာ အားထုတ္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ၀ီရိယ။

၇။ သမၼာသတိ = ေကာင္းစြာ ေအာက္ေမ့မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ သတိ။

၈။ သမၼာသမာဓိ = ေကာင္းစြာတည္ၾကည္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ဧကဂၢတာ။

၉။ မိစၧာဒိ႒ိ = မွားယြင္းစြာ သိျမင္မူ၊ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိ။

၁၀။ မိစၧာသကၤပၸ = မွားယြင္းစြာ ၾကံစည္မူ၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္။

၁၁။ မိစၧာ၀ါယာမ = မွားယြင္းစြာ အားထုတ္မူ၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ၀ီရီယ။

၁၂။ မိစၧာသမာဓိ = မွားယြင္းစြာ တည္ၾကည္မူ၊ ၀ိစိကိစၧာၾကဥ္ေသာ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၁-ပါး၌ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ။

၄။ ဣေျႏၵ ၂၂-ပါး
`ဣေျႏိယ´သဒၵါသည္ `အစိုးရျခင္း´ ဟူေသာ အနက္ကိုေဟာ၏။ မိမိတုိ႔ဆုိင္ရာ ကိစၥအသီးသီး၌ အစိုးရမူ ရွိၾကေသာ တရားတုိ႔ကို ဣေျႏၵမ်ားဟု ေခၚ၏။

၁။ စကၡဳေျႏၵ = စကၡဳပသာဒ။ ျမင္သိမူ၌ အစိုးရ၏။

၂။ ေသာတိေျႏၵ = ေသာတပသာဒ။ ၾကားသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၃။ ဃာနိေျႏၵ = ဃာနပသာဒ။ နံသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၄။ ဇိ၀ွိေျႏၵ = ဇိ၀ွာပသာဒ။ စားသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၅။ ကာယိေျႏၵ = ကာယပသဒ။ ထိသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၆။ ဣတၳိေျႏၵ = ဣတၳိဘာ၀ရုပ္။ အမသဘာ၀ျဖစ္မူ၌ အစိုးရ၏။

၇။ ပုရိသေျႏၵ = ပုရိသဘာ၀ရုပ္။ အထီးသဘာ၀ျဖစ္မူ၌ အစိုးရ၏။

၈။ ဇီ၀ိတိေျႏၵ = ဇီ၀ိတရုပ္ႏွင့္ ဇီ၀ိတိေျႏၵေစတသိက္။ အတူျဖစ္ဖက္တရားမ်ား အသက္ရွည္စြာ တည္တံ့ေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္မူ၌ အစိုးရ၏။

၉။ မနိေျႏၵ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁။ အာရုံသိမူ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို အစိုးရ၏။

၁၀။ သုခိေျႏၵ = သုခသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံ၏ ဣ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၁။ ဒုကၡိေျႏၵ = ဒုကၡသဟဂုတ္ကာယ၀ိညာဏ္၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံ၏ အနိ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၂။ ေသာမနႆိေျႏၵ = ေသာမနႆစိတ္ ၆၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ေသာမနႆေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံမွ တစ္ပါးက်န္အာရုံ ၅-ပါး၏ ဣ႒အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၃။ ေဒါမနႆိေျႏၵ = ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံမွတစ္ပါးက်န္ အာရုံ ၅-ပါး၏ အနိ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၄။ ဥေပကၡိေျႏၵ = ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စိတ္ ၅၅-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ အလယ္အလတ္ ျဖစ္ေသာ ဣ႒မဇၥ်တၱအရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၅။ သဒၶိေျႏၵ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ယွဥ္ေသာ သဒၶါ ေစတသိက္။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို ၾကည္လင္စူးစိုက္ေစမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၆။ ၀ီရိယိေျႏၵ = ၀ီရိယယွဥ္ေသာ စိတ္ ၇၃-ပါး၌ ရွိသည့္ ၀ီရိယ။ ယွဥ္ဖက္တရားကို မဆုတ္နစ္ေအာင္ ေထာက္ကန္အားေပးမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၇။ သတိေျႏၵ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ယွဥ္ေသာ သတိေစတသိက္။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္ တရားတုိ႔ကို ေအာက္ေမ့အမွတ္ရေစမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၈။ သမာဓိေျႏၵ = ၀ီရိယမယွဥ္ေသာစိတ္ ၁၆-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္ စိတ္တုိ႔ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ ေစတသိက္။ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌တည္ၾကည္ျငိမ္၀ပ္ေစမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၉။ ပညိေျႏၵ = တိဟိတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ပညာ၊ အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို ထုိးထြင္းသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၂၀။ အနညာတညႆာမီတိေျႏၵ = ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္၌ ရွိေသာ ပညာ။

၂၁။ အညိေျႏၵ = အထက္မဂ္ ၃-ပါး၊ ေအာက္ဖိုလ္ ၃-ပါး၌ရွိေသာ ပညာ။

၂၂။ အညာတာ၀ိေျႏၵ = အရဟတၱဖုိလ္၌ရွိေသာ ပညာ။

၅။ ဗုိလ္ ၉-ပါး
ေလာက၌ `ဗိုလ္´ လုပ္သူသည္ ရန္သူႏွင့္ ၾကံဳလွ်င္ မတုန္လူပ္သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ ဆန္႔က်င္ဘက္တရားေၾကာင့္ တုန္လူပ္ျခင္း မရွိဘဲ ျမဲခိုင္ေသာ တရားကို `ဗလ=ဗိုလ္´ဟု ေခၚ၏။

၁။ သဒၶါဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ သဒၶါ။ ကုသိုလ္ အာရုံ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ၾကည္လင္စူးစိုက္ၾကရန္ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၂။ ၀ီရိယဗုိလ္ = ၀ီရိယယွဥ္ေသာ စိတ္ ၇၃-ပါး၌ရွိသည့္ ၀ီရိယ။ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ မဆုတ္နစ္ေအာင္ ေထာက္ကန္အားေပးေသာတရား။

၃။ သတိဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာသတိ။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ ေအာက္ေမ့ အမွတ္ရေအာင္ ဦးေဆာင္ေသာ တရား။

၄။ သမာဓိဗုိလ္ = ၀ီရိယမယွဥ္ေသာ စိတ္ ၁၆-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္စိတ္ကို ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ။ တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို တည္ၾကည္ျငိမ္၀ပ္ေအာင္ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၅။ ပညာဗုိလ္ = တိဟိတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ ယွသ္ေသာ ပညာ။ အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို ထုိးထြင္းသိမူ၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၆။ ဟိရီဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ ဟိရိ ေစတသိက္။ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ကို ရွက္ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၇။ ၾသတၱပၸဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ ၾသတၱပၸ ေစတသိက္။ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ကို ေၾကာက္လန္႔ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၈။ အဟိရိကဗုိလ္ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ပါး၌ ယွဥ္ေသာ အဟိရိက ေစတသိက္။ ဒုစရုိက္မေကာင္းမူကို ျပဳလုပ္ရန္ မရွက္ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၉။ အေနာတၱပၸဗုိလ္ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ပါး၌ အေနာတၱပၸေစတသိက္။ ဒုစရုိက္မေကာင္းမူကို ျပဳလုပ္ရန္ မေၾကာက္လန္႔ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာ တရား။

၆။ အဓိပတိ ၄-ပါး
မိမိႏွင့္ အတူျဖစ္ဖက္ တရားအားလံုးတုိ႔၏ အၾကီးအကဲ အရွင္သခင္ျဖစ္ေသာ တရားကို အဓိပတိဟု ေခၚ၏။

အဓိပတိ၏ အစိုးရပံုသည္ ျပည့္ရွင္မင္း၏ အစိုးရပံုႏွင့္ တူ၏။

အဓိပတိတရားသည္ ယွဥ္ဖက္ စိတ္ေစတသိက္အားလံုးကို လႊမ္းမုိး၏။ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၏။

ဣေျႏၵ၏ အစိုးရပံုသည္ မွဴးမတ္၏ အစိုးရပံုႏွင့္ တူ၏။ ဣေျႏၵတစ္ပါးစီသည္ မိမိဆုိင္ရာကိစၥ၌ မိိမိအစိုးရျပီး အျခားကိစၥမ်ား၌ အျခားဣေျႏၵတုိ႔၏ အလုိသို႔ လုိက္ပါရ၏။

၁။ ဆႏၵာဓိပတိ = ဒြိဟိတ္ေဇာ ၁၈၊ တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ဆႏၵ။

၂။ ၀ီရိယာဓိပတိ = အထက္ပါဒြိဟိတ္ေဇာ၊ တိဟိတ္ေဇာ ၅၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယ။

၃။ စိတၱာဓိပတိ = ဒြိဟိတ္ေဇာ၊ တိဟိတ္ေဇာ ၅၂-ပါး။

၄။ ၀ီမံသာဓိပတိ = တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာပညာ။ စူးစမ္းဆင္ျခင္တတ္ေသာ ပညာကို `၀ီမံသ´ဟု ေခၚ၏။

၅။ ဒြိဟိတ္ေဇာ ၁၈-ပါး = ေလာဘမူ ၈၊ ေဒါသမူ ၂၊ မဟာကုသိုလ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ ၄၊ မဟာၾကိယာ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ ၄။

၆။ တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး = မဟာကုသိုလ္ ဉာဏသမၸယုတ္ ၄၊ မဟာၾကိယာဉာဏသမၸယုတ္ ၄၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ မဟဂၢဳတ္ၾကိယာ ၉၊ မဂ္ ၄၊ ဖိုလ္ ၄။

၇။ အာဟာရ ၄-ပါး
အစာအာဟာရသည္ ခႏၶာကိုယ္အား မပ်က္မစီးၾကီးပြားခုိင္ခ့့ံေအာင္ ရြက္ေဆာင္ ေထာက္ပံ့ထားသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မိမိဆုိင္ရာအက်ိဳးကို လြန္စြာျဖစ္ေစႏုိင္၊ ရြက္ေဆာင္ေပးႏုိင္ေသာ တရားကို `အာဟာရ´ဟု ေခၚ၏။

၁။ ကဗဠီကာရာဟာရ = ၾသဇာရုပ္။ ၾသဇာႏွင့္တကြ ရုပ္ ၈-ပါးအစုျဖစ္ေသာ အာဟာဇအဠကလာပ္ကိုေဆာင္၏။

၂။ ဖႆာဟာရ = စိတ္အားလံုး၌ ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္။ ေ၀ဒနာဟူေသာ အက်ိဳးကိုိ ေဆာင္၏။

၃။ မေနာသေဥၥတနာဟာရ = စိတ္အားလံုးတုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ။ ပဋိသေႏၶ၀ိညာဏ္ဟူေသာ အက်ိဳးကိုေဆာင္၏။ (သခၤါရပစၥယာ ၀ိညာဏံကို ေထာက္။ သခၤါရ = ေစတနာကံ)

၄။ ၀ိညာဏာဟာရ = စိတ္အားလံုး။ အတူျဖစ္ဖက္ ေစတသိက္နာမ္ႏွင့္ ရုပ္တရားကိုေဆာင္၏။ (၀ိညာဏပစၥယာ နာမရူပံကို ေထာက္ပါ။)

ေဒါက္တာမင္းတင္မြန္ စတုတၳအၾကိမ္ထုတ္ေ၀ေသာ ဗုဒၶအဘိဓမၼတရားေတာ္ အႏွစ္ခ်ဳပ္ စာအုပ္မွ ျပန္လည္ထုတ္ႏုတ္ ေဖာ္ျပေပးသည္။