ကလ်ာဏီေက်ာက္စာ၌ ရာမညတုိင္း၊ ေကလာသေတာင္ ေစတီေတာ္၏ အေနာက္ေတာင္အရပ္မွ သု၀ဏၰဘူမိ တည္ရွိသည္ဟု ေရးထိုးထားသည္ သထံုခရုိင္၊ ဘီးလင္းျမိဳ႕နယ္ ေကလာသေတာင္တ၀ိုက္၌ ရွိသည္။ ေဂါလမတၱိကျမိဳ႕ေတာ္ဟု ေခၚတြင္ခဲ့၏။ အရွင္ေသာဏႏွင့္ အရွင္ဥတၱရတုိ႔ ၾကြေရာက္ကာ ဘီလူးမ်ားကို ႏွင္ထုတ္၍ အရံအတား ျပဳလုပ္ရာ၌ “ဒီပႆ သမႏၱေတာ အာရကၡံ ဌေပတြာ” ဟူေသာ ပါရာဇိကဏ္အ႒ကထာဆရာ၏ စကားေတာ္အရ “ဒီပႆ-ကြ်န္းေျမ၏၊ သမႏၱေတာ - အထက္၀န္းက်င္မွ၊ အာရကၡံ ဌေပတြာ-အေစာင့္အေရွာက္ထား၍” ဟု ဆုိသျဖင့္ ကြ်န္းသာ ျဖစ္ရမည္ဟု ယူဆၾကသည္။ သု၀ဏၰဘူမိကို စိစစ္ၾကည့္ေသာအခါ ကြ်န္းျဖစ္ရမည္။ တာမလိတၱိဆိပ္ကမ္းမွ ယူဇနာ (၇၀၀)ေ၀းကြာေသာေနရာ ျဖစ္သည္။ မဟာဇနက ဇာတက႒ကထာ အရ ဘဂၤလားပင္လယ္ အေရွ႕ဘက္၌ တည္ရွိရမည္ဟု အဆုိျပဳၾကသည္။
ဒီပသဒၵါသည္ ေရတုိ႔ျဖင့္ ပိုင္းျခားေသာ ကြ်န္းဆြယ္ကိုလည္း ေဖာ္ျပႏုိင္သည္။ ဥပမာ-ဇမၺဳဒီပါကြ်န္းၾကီးသည္ အေနာက္ဘက္၌ အေနာက္အာေရဗ်ပင္လယ္၊ အေရွ႕ဘက္၌ အေရွ႕သမုဒၵရာ ဘဂၤလားပင္လယ္၊ ေတာင္ဘက္၌ လကၤာဒီပ ေရလက္ၾကားဟုဆုိအပ္ေသာ ေရသံုးမ်က္ႏွာတုိ႔ျဖင့္ ပိုင္းျခားအပ္ေသာေၾကာင့္ ဇမၺဳဒီပဟု ဒီပသဒၵါျဖင့္ သံုးစြဲရုိး ရွိခဲ့ၾကသည္။ ယခုေခတ္၌ ဣႏၵိယကြ်န္းဆယ္ဟု ေခၚဆုိၾကသည္။ သု၀ဏၰဘူမိ သထံုသည္လည္း အေရွ႕ဘက္၌ ထုိင္းပင္လယ္ေကြ႕၊ ေတာင္ဘက္၌ မလကၠာေရလက္ၾကား၊ အေနာက္ဘက္၌ မုတၱမေကြ႕၊ ေရတုိပတ္လည္ ၀ုိင္းေနသည္ကို ရည္ရြယ္၍ ဒီပဟု အ႒ကထာဆုိခဲ့ျခင္းျဖစ္ဟန္တူသည္။ ဒီပဟူေသာ စကားအရလည္း သု၀ဏၰဘူမိသည္ သထံုျဖစ္ႏုိင္သည္။
“တာမလိတၱိဆိပ္ကမ္းမွ ယူဇနာ(၇၀၀)ေ၀းကြာေသာေနရာျဖစ္ရမည္” ဟု ဆုိရာ၌လည္း စုမၾတာကြ်န္းသည္ တာမလိတၱိဆိပ္ကမ္းႏွင့္ မ်ဥ္းေျဖာင့္ သဏၭာန္ခပ္၀ုိက္၀ိုက္ တုိင္းသျဖင့္ ယူဇနာ(၇၀၀) ေ၀းျခင္း ျဖစ္သည္။ သထံုသည္ တာမလိတၱိႏွင့္ မ်ဥ္းေကြးသဏၭာန္ ယူဇနာ(၇၀၀)ေလာက္ပင္ ရွိႏုိင္သျဖင့္ ဤစကားအရလည္း သု၀ဏၰဘူမိသည္ သထံုျဖစ္ႏုိင္သည္။
မဇၥ်ိမေဒသ သားတုိ႔သည္ ေရာက္ရာေနရာမ်ားကို အမည္ေပးေလ့ရွိပါသည္။ အဓိကထြက္ကုန္ေပၚမွာ မူတည္၍ ေပးေလ့ရွိသည္။ ေလွရြက္ႏွင့္္ တူေသာကြ်န္းကို လကၤာဒီပ၊ ေရႊထြက္ေသာ စုမၾတာကြ်န္းကို သု၀ဏၰဒီပ၊ မုေယာစပါးထြက္ေသာကြ်န္းကို ယ၀ဒီပ(ဂ်ာဗားကြ်န္း) ဟု အမည္ေပးခဲ့ျပီး ေရႊထြက္ရာ ေတာင္တန္းေျမျပင္ရွိေသာ သထံုေဒသကို သု၀ဏၰဘူမိဟု အမည္ေပးခဲ့ၾကသည္။ စုမၾတာကြ်န္းကို သု၀ဏၰဒီပုသာ ေခၚတြင္၍ သု၀ဏၰဘူမိမွာ သထံုသာ ျဖစ္ႏုိင္သည္။
နာလႏၵေက်ာင္းေတာ္ၾကီးတူးေဖာ္ရာမွ ေတြ႕ရွိခ်က္အရ - (၁) ဧည့္ခံခန္းမၾကီးအ၀င္ အေနာက္ေျမာက္ေထာင့္ တစ္ေနရာတြင္ (၀ဂၤတုိင္း ပါလမင္းဆက္ သံုးဆက္ေျမာက္ ခရစ္သကၠရာဇ္(၉၀၀) သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၁၄၄၄-ခု၊ ေနာက္ပိုင္း အႏွစ္ငါးဆယ္ေလာက္က အုပ္စိုးခဲ့ေသာ ေဒ၀ပါလမင္း ေရးသားခဲ့ေသာ ေၾကးပုရပိုက္ကို တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိရသည္။ ၎ပုရပိုက္၌ ေဖာ္ျပထားသည္မွာ -
“သု၀ဏၰဒီပေခၚ သုမာၾတာကြ်န္းဘုရင္ သိရိဗလပုတၱေဒ၀သည္ နာလႏၵေက်ာင္းေတာ္ၾကီးတည္ျမဲေစရန္ သိရိနာဂရေခၚ ပါဋလိပုတ္၊ ႏုိင္ငံအတြင္း ရာဇဂယာ စီရင္စုတြင္ရွိေသာ ရြာ ငါးရြာတုိ႔ကို ေပးလွဴရာ ၎ရြာ ငါးရြာအတြက္ မိမိိပိုင္ဆုိင္ေသာ ရြာ ငါးရြာကို အစားထိုး၍ ေဒ၀ပါလမင္းအား ဖလယ္ေပးေၾကာင္း” စသည္တုိ႔ ျဖစ္သည္။
ဤေၾကးပုရပိုက္အရ သု၀ဏၰဒီပကို သုမာၾတာကြ်န္းဟု တုိက္ရုိက္ေရးထားသျဖင့္ ယခု စုမၾတာကြ်န္းသည္ သု၀ဏၰဒီပသာျဖစ္၍ သု၀ဏၰဘူမိမွာမူ သထံုသာျဖစ္ေၾကာင္းပို၍ ခုိင္လံုသြားသည္။
သကၠတ ေရး ရာမာယန၀တၱဳ၌လည္း သုမာၾတာကြ်န္းကို သု၀ဏၰရူပဟု ဆုိထားသည္ သု၀ဏၰဘူမိဟု မဆုိခဲ့ေခ်။
ေခတ္သစ္စာေပတို႔ကို ေလ့လာလွ်င္ ေအဒီ ၅၀-ခုႏွစ္ေလာက္က ေပၚထြက္ခဲ့ေသာ PONPONIUS MELA ပြန္ပိုနီးယတ္ေမလ ပထ၀ီ၀င္ ပညာရွင္က ဂဂၤါျမစ္အလြန္တြင္ ခရုိင္ေစ CHRYSE =ေရြေျမ(သု၀ဏၰဘူမိ) ႏွင့္ အာရ္ဂ်ေရ ARGYRE = ေငြေျမ(ဟိရညပေဒသ) ကြ်န္းတို႔ရွိေၾကာင္း ေရးသားခဲ့၏။ အနီးရွိ ကမ္းမ်ားေပၚတြင္ လူမည္းမ်ား ေနထုိင္သည္ဟုလည္း ဆုိခဲ့သည္။ ေအဒီ ၁၅၀ခန္႕က ေရးသားခဲ့သည္ဟု ခန္႕မွန္းထားေသာ ေတာလမီေခၚ ဂရိပညာရွင္၏ ပထ၀ီ၀င္က်မ္း ၃၇-၅၂ တြင္ -
“ဂဂၤါျမစ္၏ အေရွ႕ေတာင္ဖက္သို႔ သြားေသာ္ ပထမ ကိရဒိယႏွင့္ ဗရကုရ(စစ္တေကာင္း) (BARAKURA) သေဘာၤဆိပ္သို႔ ေရာက္၏။ ထုိ႕ေနာက္ အာရ္ဂ်ေရ (ေငြေျမ) သို႔ ေရာက္၏။ ဤႏုိင္ငံတြင္ စင္ျဗ(SYMBRA) စဒ (SADA) ေဗရဗုႏၷ (BERABOONA)ႏွင့္ ေတမလ(TEMALA) ျမိဳ႕မ်ားရွိ၏။ ထုိျမိဳ႕မ်ားကို လြန္ျပီးေနာက္ ပင္လယ္အ၀ တစ္ခုသို႔ေရာက္သည္” ဟု ေဖာ္ျပထား၏။
ဤတြင္ အရ္ဂ်ေရ(ေငြေျမ)မွာ ရခိုင္ကမ္းေျမာင္ေဒသ ပင္လယ္အငူမွာ ေနဂရအငူ(ေမာ္တင္စြန္း) ဟု ဖြင့္ဆုိၾက၏။ ယခုထက္တုိင္ ေမာ္တင္စြန္းေစတီအနီးရွိ ဇီးခ်ိဳင့္ရြာဦးေစတီကို ေငြေတာင္ေစတီဟု ေခၚေနေသးသည္။
ေတာ္လမီကပင္ ဆက္လက္၍ ေရးထားသည္မွာ-
“ေဗစင္ဂု ေခၚေသာ မုတၱမေကြ႕ပင္လယ္ ကမ္းရုိးတန္းတေလွ်ာက္တြင္ အရပ္ပု၍ ၾကံ႕ခုိင္ေသာ လူၾကမ္းမ်ားေနေၾကာင္း ဆုိထားသည္။ တရုတ္ရာဇ၀င္၌လည္း သု၀ဏၰဘူမိသည္ ေရႊႏွင့္ ဆင္စြယ္တုိ႔ ထြက္သည္ဟု ဆုိသည္။ အာရပ္ကုန္သည္မ်ား၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္လည္း ေရႊေငြႏွင့္ လွပေသာ အ၀တ္အထည္၊ အေမႊးနံ႕သာမ်ားကို သု၀ဏၰဘူမိမွ ဣႏၵိယသို႔ တင္ပို႕သည္ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။ ေခတ္သစ္မွတ္တမ္းမ်ားအရ သံလြင္ျမစ္ႏွင့္ ဧရာ၀တီျမစ္ခြဲျဖစ္ေသာ တုိးျမစ္စပ္ၾကား ပင္လယ္ကမ္း တ၀ုိက္မွာ သု၀ဏၰဘူမိျဖစ္သည္ဟု မွတ္ယူႏုိင္သည္။
မူလင္းတုိင္းရင္းသားမ်ားမွာ ၾသစၾတလြိဳက္မ်ားျဖစ္ဟန္တူသည္။ စာေပတြင္ ပိသာစ=ဘီလူးဟု ေခၚခဲ့သည္။ မြန္လူမ်ိဳးတုိ႔ ေရာက္လာေသာအခါ မခုခံႏုိင္သည့္အတြက္ ပင္လယ္ကြ်န္းမ်ားသို႔ ဆုတ္ေျပးခဲ့သည္။ တခါတရံ ကမ္းေပၚတက္လာျပီး ကေလးသူငယ္မ်ားကို လုယက္ေျပးၾကဟန္ တူသည္ဟု သမုိင္းပညာရွင္တုိ႔က ယူဆၾကသည္။
ဓမၼေစတီမင္းၾကီး၏ ကလ်ာဏီေက်ာက္စာတြင္လည္း သထံုေဒသကို ရကၡပူရ(ေရဘီလူးတုိ႕၏ႏုိင္ငံ) ဟု ေရွးဦးစြာ ေခၚတြင္ေၾကာင္း၊ ဘီလင္းျမိဳ႕နယ္ နတ္သုတ္ရြာ ထီးေဆာင္းဘုရားကို ဘီလူးမ်ား တည္ခဲ့ေၾကာင္းႏွင့္ ယခုတုိင္ သံလြင္ျမစ္၌ ဘီလူးကြ်န္းရွိေနျခင္းတုိ႔က စာေပတြင္ပါေသာ ပိသာစ= ဘီလူးတို႔ကို ႏွိပ္နင္းေၾကာင္း အ႒ကထာၾကီး စကားကို ေထာက္ခံေနေပသည္။
သုမာၾတာကြ်န္းကို သုေတသနျပဳၾကရာတြင္ မဇၥ်ိမေဒသမွ ေရေၾကာင္း ကုန္သည္ၾကီးမ်ားသည္ သာသနာေတာ္ႏွစ္(၄၀၀) ေလာက္တြင္ သုမိတၱ=သုမိၾတမည္ေသာ ကုန္သည္ၾကီး အမွဴးထားလွ်က္ ဣႏၵိယေတာင္ပိုင္း ကဏွနဒီ=ကစၥနား ျမစ္၀ ကစၥတနတုိင္းနယ္၊ သီရိကုလမ =သီရိကုမၼ = သွ်ရီကုလျမိဳ႕မွ သေဘၤာျဖင့္ ထြက္လာခဲ့ၾကသည္။ ဤကြ်န္းတြင္ေနထုိင္ၾကေသာ လူရုိင္းမ်ားႏွင့္ ေတြ႕ဆံုၾကျပီး အႏွိပ္စက္ခံၾကရေသာ္လည္း ေနာင္အခါတြင္ အႏုိင္ရခဲ့ၾကသည္။ ေခါင္းေဆာင္ သုမိတၱကုန္သည္ၾကီးကို အစြဲျပဳကာ သုမိၾတာကြ်န္းဟု ေခၚတြင္ခဲ့ၾကသည္။ ေနာင္အခါ သုမာၾတာကြ်န္း ဆုမၾတာကြ်န္း ျဖစ္လာသည္။ ထုိသူတုိ႔သည္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ ဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္၍ ျဗဟၼဏဘာသာ ထြန္းကားခဲ့သည္။ ၎ေနာက္ အႏွစ္(၄၀၀)ေလာက္ (သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၈၀၀ေလာက္) ၾကာေသာအခါမွ အိႏၵိယ အေနာက္ေျမာက္ပိုင္း သိႏၵဳတုိင္းမွလည္းေကာင္း၊ ဂူဂ်ရာဒ္နယ္၊ ဒါရကျမိဳ႕ေတာ္မွလည္းေကာင္း၊ ေနာက္ထပ္ ေရာက္လာၾကျပန္ရာ အဇၨ=အခ်င္ျပည္နယ္၌ ပါသိရျမိဳ႕ေတာ္ကို တည္ေထာင္ၾကသည္။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ၾက၍ ဗုဒၶ၀ါဒကို ျဖန္႕ျဖဴးၾကျပန္ရာ ယဥ္ေက်းမူ ႏွစ္ရပ္ေရာစပ္သြားသည္ဟု ကမၻာ႕ရာဇ၀င္တြင္ ဖြင့္ဆုိထားသျဖင့္ သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၂၃၅ခုတြင္ အရွင္ေသာဏႏွင့္ အရွင္ဥတၱရတို႔ ၾကြလာေသာ သု၀ဏၰဘူမိသည္ စုမၾတာကြ်န္းျဖစ္ႏုိင္ေခ် အလ်ဥ္းမရွိေၾကာင္း ေသခ်ာသြားသည္။
အေထာက္အထားေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအရ သု၀ဏၰဘူမိသည္ စုမၾတာကြ်န္း မျဖစ္ႏုိင္။ ထုိ႔အတူပင္ ဒြါရာ၀တီႏုိင္ငံလည္း မျဖစ္ႏုိင္၊ အိႏၵိယျပည္တြင္း၌လည္း မျဖစ္ႏုိင္ေတာ့ေပ။ အရွင္ေသာဏႏွင့္ အရွင္ဥတၱရတုိ႔ သာသနာျပဳ ၾကြေရာက္ခဲ့ေသာ ႏုိင္ငံမွာ ျမန္မာႏုိင္ငံ သု၀ဏၰဘူမိ(သထံုျပည္) သာလွ်င္ ျဖစ္ေၾကာင္း မွတ္ယူအပ္ေပမည္။ ရဟႏၱာမေထရ္ျမတ္ၾကီးမ်ားသည္ သာသနာေတာ္အဓြန္႕ရွည္စြာ ေတာက္ပမည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္ကို သိျမင္ေတာ္မူၾက၍သာ ယခုကဲ့သို႔ ေရြးခ်ယ္သာသနာျပဳ ၾကြခဲ့ျခင္း ျဖစ္ေပမည္။
ေရွးယခင္က ေရာက္ႏွင့္ေနေသာ သာသနာေတာ္မွာ ျဗာဟၼဏ၀ါဒေရာယွက္ေနသျဖင့္ မသန္႕ရွင္း ရွိေန၍ အရွင္ေသာဏႏွင့္ အရွင္ဥတၱရတုိ႔သည္ မိစၦာဒိ႒ိအယူ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ခြဲျခားရွင္းျပရာ ျဗဟၼဇာလသုတ္ေတာ္ကို ေဟာရျခင္း ျဖစ္ေပသည္။ ထုိသို႔ ေဟာျပမွသာ စစ္မွန္ေသာ ဗုဒၶ၀ါဒ ေပၚလြင္လာသည္။ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ သု၀ဏၰဘူမိ၌ အေျခတည္လာေလသည္။ ျမန္မာျပည္သို႔ ေထရ၀ါဒသာသနာေတာ္ ေရာက္လာခ်ိန္ႏွင့္စပ္၍ အခိုင္အမာ ေျပာဆုိႏုိင္သည္မွာ သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၂၃၅ခုႏွစ္ တတိယ သံဂါယနာေခတ္ ျဖစ္ေလသည္။
ရခိုင္၊ သွ်စ္ေသာင္းဘုရားအနီးရွိ နိတိစျႏၵမင္း ေအဒီ(၅၂၀-၅၇၅)၏ သာ၀ိကာစျႏၵၾသီယာ မိဖုရားေက်ာက္စာတြင္ “ေယ ဓမၼာ ေဟတုပၸဘ၀ါ” ဂါထာေတာ္ကို ေတြ႕ရွိရသည္။ သေရေခတၱရာ ျမိဳ႕ေတာ္ေဟာင္း ခင္ဘကုန္းမွ တူးေဖာ္ရရွိေသာ ေရႊေပလႊာအခ်ပ္ ၂၀တုိ႔တြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ အဘိဓမၼာတရားေတာ္မ်ား၊ “ေယ ဓမၼာ ေဟတုပၸဘ၀ါ” စေသာ ပဠိေတာ္မ်ားကို ေရးထားသည္။ ထုိအေရးအသားမ်ားမွာ ေထရ၀ါဒသာသနာတြင္ ထင္ရွားေသာ ပါဠိစာေပမ်ား ျဖစ္သည္။ ေအဒီ ၁-ရာစုေလာက္က တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ ျမိဳ႕ေတာ္ တေနရာမွ တူးေဖာ္ရျခင္းျဖစ္၍ ပါဠိပိဋကစာေပတုိ႔သည္ ဘီစီ ၃-၄-ရာစုေလာက္ကထဲက ျမန္မာျပည့္အႏွံ႕ ေရာက္ရွိေနေၾကာင္း ခုိင္လံုေသာ သက္ေသမ်ား ျဖစ္သည္။
သို႔ျဖစ္၍ တတိယသံဂါယနာပြဲၾကီးအျပီးတြင္ အရွင္မဟိႏၵ သာသနာျပဳခဲ့ေသာ သီဟုိဠ္သာသနာ၊ အရွင္ေသာသဏ၊ အရွင္ဥတၱရတုိ႔ သာသနာျပဳခဲ့ေသာ ျမန္မာသာသနာတုိ႔မွာ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ ျဖစ္ေၾကာင္း ေရွးေဟာင္း အေထာက္အထားမ်ားက သက္ေသခံေနေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သု၀ဏၰဘူမိ သထံုျပည္သည္ကား ကိုးတုိင္းကိုးဌာန သာသနာေတာ္ ျပဳစုပ်ိဳးေထာင္ခဲ့ရာ ဘူမိနက္သန္ ေနရာမွန္ျဖစ္ေၾကာင္း မွတ္ယူၾကရာ၏။
ဒီပသဒၵါသည္ ေရတုိ႔ျဖင့္ ပိုင္းျခားေသာ ကြ်န္းဆြယ္ကိုလည္း ေဖာ္ျပႏုိင္သည္။ ဥပမာ-ဇမၺဳဒီပါကြ်န္းၾကီးသည္ အေနာက္ဘက္၌ အေနာက္အာေရဗ်ပင္လယ္၊ အေရွ႕ဘက္၌ အေရွ႕သမုဒၵရာ ဘဂၤလားပင္လယ္၊ ေတာင္ဘက္၌ လကၤာဒီပ ေရလက္ၾကားဟုဆုိအပ္ေသာ ေရသံုးမ်က္ႏွာတုိ႔ျဖင့္ ပိုင္းျခားအပ္ေသာေၾကာင့္ ဇမၺဳဒီပဟု ဒီပသဒၵါျဖင့္ သံုးစြဲရုိး ရွိခဲ့ၾကသည္။ ယခုေခတ္၌ ဣႏၵိယကြ်န္းဆယ္ဟု ေခၚဆုိၾကသည္။ သု၀ဏၰဘူမိ သထံုသည္လည္း အေရွ႕ဘက္၌ ထုိင္းပင္လယ္ေကြ႕၊ ေတာင္ဘက္၌ မလကၠာေရလက္ၾကား၊ အေနာက္ဘက္၌ မုတၱမေကြ႕၊ ေရတုိပတ္လည္ ၀ုိင္းေနသည္ကို ရည္ရြယ္၍ ဒီပဟု အ႒ကထာဆုိခဲ့ျခင္းျဖစ္ဟန္တူသည္။ ဒီပဟူေသာ စကားအရလည္း သု၀ဏၰဘူမိသည္ သထံုျဖစ္ႏုိင္သည္။
“တာမလိတၱိဆိပ္ကမ္းမွ ယူဇနာ(၇၀၀)ေ၀းကြာေသာေနရာျဖစ္ရမည္” ဟု ဆုိရာ၌လည္း စုမၾတာကြ်န္းသည္ တာမလိတၱိဆိပ္ကမ္းႏွင့္ မ်ဥ္းေျဖာင့္ သဏၭာန္ခပ္၀ုိက္၀ိုက္ တုိင္းသျဖင့္ ယူဇနာ(၇၀၀) ေ၀းျခင္း ျဖစ္သည္။ သထံုသည္ တာမလိတၱိႏွင့္ မ်ဥ္းေကြးသဏၭာန္ ယူဇနာ(၇၀၀)ေလာက္ပင္ ရွိႏုိင္သျဖင့္ ဤစကားအရလည္း သု၀ဏၰဘူမိသည္ သထံုျဖစ္ႏုိင္သည္။
မဇၥ်ိမေဒသ သားတုိ႔သည္ ေရာက္ရာေနရာမ်ားကို အမည္ေပးေလ့ရွိပါသည္။ အဓိကထြက္ကုန္ေပၚမွာ မူတည္၍ ေပးေလ့ရွိသည္။ ေလွရြက္ႏွင့္္ တူေသာကြ်န္းကို လကၤာဒီပ၊ ေရႊထြက္ေသာ စုမၾတာကြ်န္းကို သု၀ဏၰဒီပ၊ မုေယာစပါးထြက္ေသာကြ်န္းကို ယ၀ဒီပ(ဂ်ာဗားကြ်န္း) ဟု အမည္ေပးခဲ့ျပီး ေရႊထြက္ရာ ေတာင္တန္းေျမျပင္ရွိေသာ သထံုေဒသကို သု၀ဏၰဘူမိဟု အမည္ေပးခဲ့ၾကသည္။ စုမၾတာကြ်န္းကို သု၀ဏၰဒီပုသာ ေခၚတြင္၍ သု၀ဏၰဘူမိမွာ သထံုသာ ျဖစ္ႏုိင္သည္။
နာလႏၵေက်ာင္းေတာ္ၾကီးတူးေဖာ္ရာမွ ေတြ႕ရွိခ်က္အရ - (၁) ဧည့္ခံခန္းမၾကီးအ၀င္ အေနာက္ေျမာက္ေထာင့္ တစ္ေနရာတြင္ (၀ဂၤတုိင္း ပါလမင္းဆက္ သံုးဆက္ေျမာက္ ခရစ္သကၠရာဇ္(၉၀၀) သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၁၄၄၄-ခု၊ ေနာက္ပိုင္း အႏွစ္ငါးဆယ္ေလာက္က အုပ္စိုးခဲ့ေသာ ေဒ၀ပါလမင္း ေရးသားခဲ့ေသာ ေၾကးပုရပိုက္ကို တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိရသည္။ ၎ပုရပိုက္၌ ေဖာ္ျပထားသည္မွာ -
“သု၀ဏၰဒီပေခၚ သုမာၾတာကြ်န္းဘုရင္ သိရိဗလပုတၱေဒ၀သည္ နာလႏၵေက်ာင္းေတာ္ၾကီးတည္ျမဲေစရန္ သိရိနာဂရေခၚ ပါဋလိပုတ္၊ ႏုိင္ငံအတြင္း ရာဇဂယာ စီရင္စုတြင္ရွိေသာ ရြာ ငါးရြာတုိ႔ကို ေပးလွဴရာ ၎ရြာ ငါးရြာအတြက္ မိမိိပိုင္ဆုိင္ေသာ ရြာ ငါးရြာကို အစားထိုး၍ ေဒ၀ပါလမင္းအား ဖလယ္ေပးေၾကာင္း” စသည္တုိ႔ ျဖစ္သည္။
ဤေၾကးပုရပိုက္အရ သု၀ဏၰဒီပကို သုမာၾတာကြ်န္းဟု တုိက္ရုိက္ေရးထားသျဖင့္ ယခု စုမၾတာကြ်န္းသည္ သု၀ဏၰဒီပသာျဖစ္၍ သု၀ဏၰဘူမိမွာမူ သထံုသာျဖစ္ေၾကာင္းပို၍ ခုိင္လံုသြားသည္။
သကၠတ ေရး ရာမာယန၀တၱဳ၌လည္း သုမာၾတာကြ်န္းကို သု၀ဏၰရူပဟု ဆုိထားသည္ သု၀ဏၰဘူမိဟု မဆုိခဲ့ေခ်။
ေခတ္သစ္စာေပတို႔ကို ေလ့လာလွ်င္ ေအဒီ ၅၀-ခုႏွစ္ေလာက္က ေပၚထြက္ခဲ့ေသာ PONPONIUS MELA ပြန္ပိုနီးယတ္ေမလ ပထ၀ီ၀င္ ပညာရွင္က ဂဂၤါျမစ္အလြန္တြင္ ခရုိင္ေစ CHRYSE =ေရြေျမ(သု၀ဏၰဘူမိ) ႏွင့္ အာရ္ဂ်ေရ ARGYRE = ေငြေျမ(ဟိရညပေဒသ) ကြ်န္းတို႔ရွိေၾကာင္း ေရးသားခဲ့၏။ အနီးရွိ ကမ္းမ်ားေပၚတြင္ လူမည္းမ်ား ေနထုိင္သည္ဟုလည္း ဆုိခဲ့သည္။ ေအဒီ ၁၅၀ခန္႕က ေရးသားခဲ့သည္ဟု ခန္႕မွန္းထားေသာ ေတာလမီေခၚ ဂရိပညာရွင္၏ ပထ၀ီ၀င္က်မ္း ၃၇-၅၂ တြင္ -
“ဂဂၤါျမစ္၏ အေရွ႕ေတာင္ဖက္သို႔ သြားေသာ္ ပထမ ကိရဒိယႏွင့္ ဗရကုရ(စစ္တေကာင္း) (BARAKURA) သေဘာၤဆိပ္သို႔ ေရာက္၏။ ထုိ႕ေနာက္ အာရ္ဂ်ေရ (ေငြေျမ) သို႔ ေရာက္၏။ ဤႏုိင္ငံတြင္ စင္ျဗ(SYMBRA) စဒ (SADA) ေဗရဗုႏၷ (BERABOONA)ႏွင့္ ေတမလ(TEMALA) ျမိဳ႕မ်ားရွိ၏။ ထုိျမိဳ႕မ်ားကို လြန္ျပီးေနာက္ ပင္လယ္အ၀ တစ္ခုသို႔ေရာက္သည္” ဟု ေဖာ္ျပထား၏။
ဤတြင္ အရ္ဂ်ေရ(ေငြေျမ)မွာ ရခိုင္ကမ္းေျမာင္ေဒသ ပင္လယ္အငူမွာ ေနဂရအငူ(ေမာ္တင္စြန္း) ဟု ဖြင့္ဆုိၾက၏။ ယခုထက္တုိင္ ေမာ္တင္စြန္းေစတီအနီးရွိ ဇီးခ်ိဳင့္ရြာဦးေစတီကို ေငြေတာင္ေစတီဟု ေခၚေနေသးသည္။
ေတာ္လမီကပင္ ဆက္လက္၍ ေရးထားသည္မွာ-
“ေဗစင္ဂု ေခၚေသာ မုတၱမေကြ႕ပင္လယ္ ကမ္းရုိးတန္းတေလွ်ာက္တြင္ အရပ္ပု၍ ၾကံ႕ခုိင္ေသာ လူၾကမ္းမ်ားေနေၾကာင္း ဆုိထားသည္။ တရုတ္ရာဇ၀င္၌လည္း သု၀ဏၰဘူမိသည္ ေရႊႏွင့္ ဆင္စြယ္တုိ႔ ထြက္သည္ဟု ဆုိသည္။ အာရပ္ကုန္သည္မ်ား၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္လည္း ေရႊေငြႏွင့္ လွပေသာ အ၀တ္အထည္၊ အေမႊးနံ႕သာမ်ားကို သု၀ဏၰဘူမိမွ ဣႏၵိယသို႔ တင္ပို႕သည္ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။ ေခတ္သစ္မွတ္တမ္းမ်ားအရ သံလြင္ျမစ္ႏွင့္ ဧရာ၀တီျမစ္ခြဲျဖစ္ေသာ တုိးျမစ္စပ္ၾကား ပင္လယ္ကမ္း တ၀ုိက္မွာ သု၀ဏၰဘူမိျဖစ္သည္ဟု မွတ္ယူႏုိင္သည္။
မူလင္းတုိင္းရင္းသားမ်ားမွာ ၾသစၾတလြိဳက္မ်ားျဖစ္ဟန္တူသည္။ စာေပတြင္ ပိသာစ=ဘီလူးဟု ေခၚခဲ့သည္။ မြန္လူမ်ိဳးတုိ႔ ေရာက္လာေသာအခါ မခုခံႏုိင္သည့္အတြက္ ပင္လယ္ကြ်န္းမ်ားသို႔ ဆုတ္ေျပးခဲ့သည္။ တခါတရံ ကမ္းေပၚတက္လာျပီး ကေလးသူငယ္မ်ားကို လုယက္ေျပးၾကဟန္ တူသည္ဟု သမုိင္းပညာရွင္တုိ႔က ယူဆၾကသည္။
ဓမၼေစတီမင္းၾကီး၏ ကလ်ာဏီေက်ာက္စာတြင္လည္း သထံုေဒသကို ရကၡပူရ(ေရဘီလူးတုိ႕၏ႏုိင္ငံ) ဟု ေရွးဦးစြာ ေခၚတြင္ေၾကာင္း၊ ဘီလင္းျမိဳ႕နယ္ နတ္သုတ္ရြာ ထီးေဆာင္းဘုရားကို ဘီလူးမ်ား တည္ခဲ့ေၾကာင္းႏွင့္ ယခုတုိင္ သံလြင္ျမစ္၌ ဘီလူးကြ်န္းရွိေနျခင္းတုိ႔က စာေပတြင္ပါေသာ ပိသာစ= ဘီလူးတို႔ကို ႏွိပ္နင္းေၾကာင္း အ႒ကထာၾကီး စကားကို ေထာက္ခံေနေပသည္။
သုမာၾတာကြ်န္းကို သုေတသနျပဳၾကရာတြင္ မဇၥ်ိမေဒသမွ ေရေၾကာင္း ကုန္သည္ၾကီးမ်ားသည္ သာသနာေတာ္ႏွစ္(၄၀၀) ေလာက္တြင္ သုမိတၱ=သုမိၾတမည္ေသာ ကုန္သည္ၾကီး အမွဴးထားလွ်က္ ဣႏၵိယေတာင္ပိုင္း ကဏွနဒီ=ကစၥနား ျမစ္၀ ကစၥတနတုိင္းနယ္၊ သီရိကုလမ =သီရိကုမၼ = သွ်ရီကုလျမိဳ႕မွ သေဘၤာျဖင့္ ထြက္လာခဲ့ၾကသည္။ ဤကြ်န္းတြင္ေနထုိင္ၾကေသာ လူရုိင္းမ်ားႏွင့္ ေတြ႕ဆံုၾကျပီး အႏွိပ္စက္ခံၾကရေသာ္လည္း ေနာင္အခါတြင္ အႏုိင္ရခဲ့ၾကသည္။ ေခါင္းေဆာင္ သုမိတၱကုန္သည္ၾကီးကို အစြဲျပဳကာ သုမိၾတာကြ်န္းဟု ေခၚတြင္ခဲ့ၾကသည္။ ေနာင္အခါ သုမာၾတာကြ်န္း ဆုမၾတာကြ်န္း ျဖစ္လာသည္။ ထုိသူတုိ႔သည္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ ဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္၍ ျဗဟၼဏဘာသာ ထြန္းကားခဲ့သည္။ ၎ေနာက္ အႏွစ္(၄၀၀)ေလာက္ (သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၈၀၀ေလာက္) ၾကာေသာအခါမွ အိႏၵိယ အေနာက္ေျမာက္ပိုင္း သိႏၵဳတုိင္းမွလည္းေကာင္း၊ ဂူဂ်ရာဒ္နယ္၊ ဒါရကျမိဳ႕ေတာ္မွလည္းေကာင္း၊ ေနာက္ထပ္ ေရာက္လာၾကျပန္ရာ အဇၨ=အခ်င္ျပည္နယ္၌ ပါသိရျမိဳ႕ေတာ္ကို တည္ေထာင္ၾကသည္။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ၾက၍ ဗုဒၶ၀ါဒကို ျဖန္႕ျဖဴးၾကျပန္ရာ ယဥ္ေက်းမူ ႏွစ္ရပ္ေရာစပ္သြားသည္ဟု ကမၻာ႕ရာဇ၀င္တြင္ ဖြင့္ဆုိထားသျဖင့္ သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၂၃၅ခုတြင္ အရွင္ေသာဏႏွင့္ အရွင္ဥတၱရတို႔ ၾကြလာေသာ သု၀ဏၰဘူမိသည္ စုမၾတာကြ်န္းျဖစ္ႏုိင္ေခ် အလ်ဥ္းမရွိေၾကာင္း ေသခ်ာသြားသည္။
အေထာက္အထားေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအရ သု၀ဏၰဘူမိသည္ စုမၾတာကြ်န္း မျဖစ္ႏုိင္။ ထုိ႔အတူပင္ ဒြါရာ၀တီႏုိင္ငံလည္း မျဖစ္ႏုိင္၊ အိႏၵိယျပည္တြင္း၌လည္း မျဖစ္ႏုိင္ေတာ့ေပ။ အရွင္ေသာဏႏွင့္ အရွင္ဥတၱရတုိ႔ သာသနာျပဳ ၾကြေရာက္ခဲ့ေသာ ႏုိင္ငံမွာ ျမန္မာႏုိင္ငံ သု၀ဏၰဘူမိ(သထံုျပည္) သာလွ်င္ ျဖစ္ေၾကာင္း မွတ္ယူအပ္ေပမည္။ ရဟႏၱာမေထရ္ျမတ္ၾကီးမ်ားသည္ သာသနာေတာ္အဓြန္႕ရွည္စြာ ေတာက္ပမည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္ကို သိျမင္ေတာ္မူၾက၍သာ ယခုကဲ့သို႔ ေရြးခ်ယ္သာသနာျပဳ ၾကြခဲ့ျခင္း ျဖစ္ေပမည္။
ေရွးယခင္က ေရာက္ႏွင့္ေနေသာ သာသနာေတာ္မွာ ျဗာဟၼဏ၀ါဒေရာယွက္ေနသျဖင့္ မသန္႕ရွင္း ရွိေန၍ အရွင္ေသာဏႏွင့္ အရွင္ဥတၱရတုိ႔သည္ မိစၦာဒိ႒ိအယူ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ခြဲျခားရွင္းျပရာ ျဗဟၼဇာလသုတ္ေတာ္ကို ေဟာရျခင္း ျဖစ္ေပသည္။ ထုိသို႔ ေဟာျပမွသာ စစ္မွန္ေသာ ဗုဒၶ၀ါဒ ေပၚလြင္လာသည္။ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ သု၀ဏၰဘူမိ၌ အေျခတည္လာေလသည္။ ျမန္မာျပည္သို႔ ေထရ၀ါဒသာသနာေတာ္ ေရာက္လာခ်ိန္ႏွင့္စပ္၍ အခိုင္အမာ ေျပာဆုိႏုိင္သည္မွာ သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၂၃၅ခုႏွစ္ တတိယ သံဂါယနာေခတ္ ျဖစ္ေလသည္။
ရခိုင္၊ သွ်စ္ေသာင္းဘုရားအနီးရွိ နိတိစျႏၵမင္း ေအဒီ(၅၂၀-၅၇၅)၏ သာ၀ိကာစျႏၵၾသီယာ မိဖုရားေက်ာက္စာတြင္ “ေယ ဓမၼာ ေဟတုပၸဘ၀ါ” ဂါထာေတာ္ကို ေတြ႕ရွိရသည္။ သေရေခတၱရာ ျမိဳ႕ေတာ္ေဟာင္း ခင္ဘကုန္းမွ တူးေဖာ္ရရွိေသာ ေရႊေပလႊာအခ်ပ္ ၂၀တုိ႔တြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ အဘိဓမၼာတရားေတာ္မ်ား၊ “ေယ ဓမၼာ ေဟတုပၸဘ၀ါ” စေသာ ပဠိေတာ္မ်ားကို ေရးထားသည္။ ထုိအေရးအသားမ်ားမွာ ေထရ၀ါဒသာသနာတြင္ ထင္ရွားေသာ ပါဠိစာေပမ်ား ျဖစ္သည္။ ေအဒီ ၁-ရာစုေလာက္က တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ ျမိဳ႕ေတာ္ တေနရာမွ တူးေဖာ္ရျခင္းျဖစ္၍ ပါဠိပိဋကစာေပတုိ႔သည္ ဘီစီ ၃-၄-ရာစုေလာက္ကထဲက ျမန္မာျပည့္အႏွံ႕ ေရာက္ရွိေနေၾကာင္း ခုိင္လံုေသာ သက္ေသမ်ား ျဖစ္သည္။
သို႔ျဖစ္၍ တတိယသံဂါယနာပြဲၾကီးအျပီးတြင္ အရွင္မဟိႏၵ သာသနာျပဳခဲ့ေသာ သီဟုိဠ္သာသနာ၊ အရွင္ေသာသဏ၊ အရွင္ဥတၱရတုိ႔ သာသနာျပဳခဲ့ေသာ ျမန္မာသာသနာတုိ႔မွာ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ ျဖစ္ေၾကာင္း ေရွးေဟာင္း အေထာက္အထားမ်ားက သက္ေသခံေနေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သု၀ဏၰဘူမိ သထံုျပည္သည္ကား ကိုးတုိင္းကိုးဌာန သာသနာေတာ္ ျပဳစုပ်ိဳးေထာင္ခဲ့ရာ ဘူမိနက္သန္ ေနရာမွန္ျဖစ္ေၾကာင္း မွတ္ယူၾကရာ၏။
ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရ သာသနာေရး၀န္ၾကီးဌာန ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္ (အထက္တန္း) စာအုပ္မွ ထုတ္ႏူတ္ေဖာ္ျပသည္။
အလြန္ေကာင္းေသာ သုေတသနျပဳခ်က္ေတြျဖစ္ပါတယ္....လက္ခံႏုိင္စရာ အလြန္ေကာင္းလွပါတယ္...မည္သည့္အခ်က္ေတြကို အေျခခံ၍ မည္သည့္က်မ္းမ်ားကို အေျခခံ၍ သုေတသနျပဳထားသည္အားလည္း သိလုိပါသည္..တကယ္ကို စိတ္၀င္တစား သိလုိ၍၊ ဆက္လက္ေလ့လာလုိ၍ ေမးျမန္းျခင္းျဖစ္ပါတယ္...ေလးစားစြာျဖင့္....
ReplyDelete