၀တၳဳသဂၤဟ

စိတ္ေစတသိက္တုိ႔၏ မွီရာရုပ္ကို `၀တၳဳ´ဟု ေခၚ၏။ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ၀တၳဳရုပ္ကို မွီ၍သာ ျဖစ္ၾကရ၏။ ၀တၳဳ ၆-ပါးႏွင့္ ၎တုိ႔၏ တရားကိုယ္မ်ားမွာ -
၁။ စကၡဳ၀တၳဳ = စကၡဳပသာဒ၊
၂။ ေသာတ၀တၳဳ = ေသာတပသာဒ၊
၃။ ဃာန၀တၳဳ = ဃာနပသာဒ၊

၄။ ဇိ၀ွာ၀ိတၳဳ = ဇိ၀ွာပသာဒ၊
၅။ ကာယ၀တၳဳ = ကာယပသာဒ၊
၆။ ဟဒယ၀တၳဳ = ႏွလံုးအိမ္အတြင္းရွိ ႏွလံုးေသြး၌ တည္ေသာ ၀တၳဳရုပ္၊

ဘံုႏွင့္ ၀တၳဳ
၁။ ကာမ ၁၁-ဘံု၌ ၀တၳဳ ၆-ပါးလံုးကို ရႏုိင္၏။
၂။ ရူပဘံု၌ စကၡဳ၀တၳဳ၊ ေသာတ၀တၳဳႏွင့္ ဟာဒယ၀တၳဳတုိ႔ကိုသာ ရႏုိင္၏။ ရူပျဗဟၼာတုိ႔တြင္ ကာမဂုဏ္ကို တပ္မက္ျခင္းကင္းေသာ ဘာ၀နာ၏ အစြမ္းေၾကာင့္ ဃာန၀တၳဳ၊ ဇိ၀ွာ၀တၳဳ၊ ကာယ၀တၳဳတုိ႔ မရွိၾကကုန္။ ဘုရားဖူးျမင္ရန္ႏွင့္ တရားနာၾကားရန္အတြက္မူ စကၡဳ၀တၳဳႏွင့္ ေသာတ၀တၳဳတုိ႔ ရွိၾက၏။ ဟာဒယ၀တၳဳမွာ မေနာဒြါရိကစိတ္မ်ား မွီရန္လိုအပ္၏။
၃။ အရူပဘံု၌ ၀တၳဳတစ္ခုမွ် မရွိေခ်။ အရူပျဗဟၼာတုိ႔တြင္ ရုပ္၌ တပ္မက္ျခင္းကင္းေသာ ဘာ၀နာ၏ အစြမ္းေၾကာင့္ ရုပ္မရွိဘဲ နာမ္သာ ရွိၾက၏။ ထုိနာမ္တုိ႔သည္ ၀တၳဳရုပ္ကို မမွီဘဲ ျဖစ္ႏုိင္ၾက၏။

၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါး
၀တၳဳသဂၤဟ၌လာေသာ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါး၊ ၎တို႔၏တရားကိုယ္မ်ားႏွင့္ မွီရာ၀တၳဳတုိ႔မွာ ေအာက္ပါအတုိင္း ျဖစ္ၾက၏။
၁။ စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္ = စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ စကၡဳ၀တၳဳကိုမွီ၏။
၂။ ေသာတ၀ိညာဏဓာတ္ = ေသာတ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ေသာတ၀တၳဳကို မွီ၏။
၃။ ဃာန၀ိညာဏဓာတ္= ဃာန၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဃာန၀တၳဳကို မွီ၏။
၄။ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏဓာတ္ = ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဇိ၀ွာ၀တၳဳကို မွီ၏။
၅။ ကာယ၀ိညာဏဓာတ္ = ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ကာယ၀တၳဳကို မွီ၏။
၆။ မေနာဓာတ္ = ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းႏွင့္ သမၸဋိစၧိဳန္းေဒြ၊ ဟဒယ၀တၳဳကို မွီ၏။
၇။ အေနာ၀ိညာဏဓာတ္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀ႏွင့္ မေနာဓာတ္ ၃-ပါးတုိ႔မွ ၾကြင္းသည့္ စိတ္ ၇၆-ပါး၊ ဟာဒယ၀တၳဳကို မွီၾက၏။

၀တၳဳအလုိက္ စိတ္မ်ားကိုခြဲျခားပံု
၁။ စကၡဳ၀တၳဳ၊ ေသာတ၀တၳဳ၊ ဃာန၀တၳဳ၊ ဇိ၀ွာ၀တၳဳ၊ ကာယ၀တၳဳတည္းဟူေသာ ပသာဒရုပ္၀တၳဳ ၅-ပါးကို မွီ၍ျဖစ္ၾကေသာစိတ္ ၁၀-ပါးရွိ၏။ ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ပါးတည္း။
၂။ ဟဒယ၀တၳဳကိုမွီ၍ ျဖစ္ၾကေသာစိတ္ ၃၃-ပါးရွိ၏။ ေဒါသမူ ၂၊ မေနာဓာတ္ ၃၊ သႏၱီရဏ ၃၊ ဟသိတုပၸါဒ္ ၁၊ မဟာ၀ိပါက္ ၈၊ ရူပါ၀စရစိတ္ ၁၅၊ ေသာတာပတၱိမဂ္ ၁ တုိ႔တည္း။
အထက္ပါ (၁) ႏွင့္ (၂) ႏွစ္ရပ္ေပါင္း စိတ္ ၄၃-ပါးတုိ႔သည္ ၀တၳဳရုပ္ကိုမွီ၍သာ ျဖစ္ၾက၏။
၃။ ၀တၳဳရုပ္ကို မွီ၍လည္းေကာင္း၊ မမွီ၍လည္းေကာင္း ျဖစ္ၾကေသာ စိတ္ ၄၂-ပါးရွိ၏။ ေဒါသမူၾကဥ္ေသာ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၀၊ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အရူပကုသိုလ္ ၄၊ အရူပၾကိယာ ၄၊ ေသာတာပတၱိမဂ္ၾကဥ္ေသာ ေလာကုတၱရာစိတ္အက်ဥ္း ၇၊ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္း ၁ တုိ႔တည္း။
ဤစိတ္ ၄၂-ပါးတုိ႔သည္ ပဥၥေ၀ါကာရဘံု (ခႏၶာငါးပါးရွိေသာ ကာမဘံုႏွင့္ ရူပဘံု)၌ ျဖစ္ခုိက္၀ယ္ ၀တၳဳရုပ္ကို မွီ၍ျဖစ္ၾက၏။ စတုေ၀ါကာရဘံု (ရုပ္မရွိ၊ နာမ္ခႏၶာ ၄-ပါးသာရွိေသာ အရူပဘံု)၌ ျဖစ္သည့္အခါ ၀တၳဳရုပ္ကို မမွီဘဲ ျဖစ္ၾက၏။
၄။ အခါခပ္သိမ္း ၀တၳဳကိုမမွီဘဲ ျဖစ္ၾကေသာ စိတ္ ၄-ပါးရွိ၏။ အရူပ၀ိပါက္ ၄-ပါးတုိ႔တည္း။ ဤစိတ္တုိ႔သည္ အရူပျဗဟၼာတုိ႔၏ ပဋိသေႏၶစိတ္၊ ဘ၀င္စိတ္၊ စုတိစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။

ေဒါက္တာမင္းတင္မြန္ စတုတၳအၾကိမ္ထုတ္ေ၀ေသာ ဗုဒၶအဘိဓမၼတရားေတာ္ အႏွစ္ခ်ဳပ္ စာအုပ္မွ ျပန္လည္ထုတ္ႏုတ္ ေဖာ္ျပေပးသည္။