ဘံုအားျဖင့္ စိတ္ကို ၄-မ်ိဳးခြဲျခားပံု
၁။ ကာမဘံု (ကာမ ၁၁-ဘံု) - ကာမ၀စရစိတ္ ၅၄
- အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ အဟိတ္စိတ္ ၁၈၊ ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄
၂။ ရူပဘံု (ရူပျဗဟၼာ ၁၆ - ဘံု) - ရူပ၀စရစိတ္ ၁၅
၃။ အရူပဘံု (အရူပျဗဟၼာ ၄-ဘံု) - အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂
၄။ ေလာကုတၱရာဘံု (ေလာကုတၱရာ အ၀တၳာဘံု) - ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈ (၄၀)
၁။ ကာမဘံု (ကာမ ၁၁-ဘံု) - ကာမ၀စရစိတ္ ၅၄
- အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ အဟိတ္စိတ္ ၁၈၊ ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄
၂။ ရူပဘံု (ရူပျဗဟၼာ ၁၆ - ဘံု) - ရူပ၀စရစိတ္ ၁၅
၃။ အရူပဘံု (အရူပျဗဟၼာ ၄-ဘံု) - အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂
၄။ ေလာကုတၱရာဘံု (ေလာကုတၱရာ အ၀တၳာဘံု) - ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈ (၄၀)
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး
အျပစ္ရွိေသာ စိတ္မ်ားကို အကုသိုလ္စိတ္မ်ားဟုေခၚ၏။
အကုသိုလ္စိတ္မ်ားမွာ -
ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး - လုိခ်င္တပ္မက္မူေလာဘအရင္းခံသည္။
ေဒါသမူ စိတ္ ၂-ပါး - စိတ္ဆုိးစိတ္ပ်က္မူ ေဒါသအရင္းခံသည္။
ေမာဟမူစိတ္ ၂-ပါး - မသိေတြေ၀မူ ေမာဟအရင္းခံသည္။
ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး
၁။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၄။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၅။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၈။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
ေသာမနႆသဟဂုတ္ = ၀မ္းေျမာက္ရႊင္လန္းျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ
ဥေပကၡာသဟဂုတ္ = ၀မ္းေျမာက္ ၀မ္းနည္းမျဖစ္ဘဲ
ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ = အယူမွားျခင္း ဒိ႒ိယွဥ္လ်က္ (ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို မယံု)
ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ = အယူမွားျခင္း ဒိ႒ိမယွဥ္ဘဲ (ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို ယံု)
အသခၤါရိကစိတ္ = တုိက္တြန္းျပဳျပင္မူမပါဘဲ အလုိအေလ်ာက္ျဖစ္ေသာစိတ္ (ထက္ျမက္သည့္စိတ္)
သသခၤါရိကစိတ္ = တုိက္တြန္းျပဳျပင္မူေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာစိတ္ (ထုိင္းမူိင္းသည့္စိတ္)
အသံုးခ်မူ
ကာမဂုဏ္အာရုံကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေနသည့္အခါ ေလာဘမူစိတ္ျဖစ္သည္။
ဥပမာ။ ။ရုပ္ရွင္ကို ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ၾကည့္ေနသူ၌ ေလာဘမူ ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ရုပ္ရွင္ၾကည့္သည္ကို အျပစ္ရွိမွန္း မဆင္ျခင္မိသျဖင့္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ မိမိအလိုအေလ်ာက္ ႏွစ္သက္တပ္မက္ေနသည့္အတြက္ သခၤါရိကစိတ္ ျဖစ္သည္။
ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ၀တၳဳဖတ္ေနသူ၊ သီခ်င္းနားေထာင္ေနသူ၊ သနပ္ခါး မိတ္ကပ္ လိမ္းက်ံေနသူ၊ ေရခဲမုန္႔စားသူ၊ ပန္ကာေလခံသူ စသည္တုိ႔၌လည္း အလားတူပင္ ေလာဘမူ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ျဖစ္၏။
၀မ္းေျမာက္ ၀မ္းနည္းမျဖစ္ဘဲ အာရုံခံစားလွ်င္ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္၊ အျပစ္ရွိသည္ဟု ဆင္ျခင္မိလွ်င္ ဒိ႒ိမယွဥ္သျဖင့္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္၊ သူတစ္ပါးတုိက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္လွ်င္ သသခၤါရိကစိတ္ အသီးသီးျဖစ္သည္။
ေဒါသမူစိတ္ ၂-ပါး
၁။ ေဒါမနႆသဟဂုတ္ ပဋိဃသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေဒါမနႆသဟဂုတ္ ပဋိဃသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
ေဒါမနႆသဟဂုတ္ = စိတ္ဆတင္းရဲျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ
ပဋိဃသမၸယုတ္ = အမ်က္ေဒါသယွဥ္လ်က္
အသံုးခ်မူ
စိတ္ဆုိး၊ စိတ္ပ်က္၊ စိတ္ဆင္းရဲေသာအခါတုိင္း ေဒါသမူစိတ္ ျဖစ္သည္။ ေဒါသမူစိတ္ျဖစ္တုိင္း စိတ္ပူေလာင္ ေဆြးေျမ႕ရသျဖင့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာျဖစ္ေပၚျပီး ပဋိဃေခၚ ေဒါသေစတသိက္ ယွဥ္၏။
မိမိအလိုအေလ်ာက္ စိတ္ဆိုး/စိတ္ပ်က္ေနလွ်င္ အသခၤါရိက စိတ္ျဖစ္၏။ သူတစ္ပါး တုိက္တြန္းေျပာဆိုမွ စိတ္ဆုိး/စိတ္ပ်က္လွ်င္ သသခၤါရိကစိတ္ ျဖစ္၏။
ေမာဟစိတ္ ၂-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ၀ိစိကိစၧာသမၸယုတ္စိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဥဒၶစၥသမၸယုတ္စိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
၀ိစိကိစၧာ = ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ၊ ကံတရားစသည့္ ကုသိုလ္ေရး၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ျခင္းသေဘာ
ဥဒၶစၥ = အာရုံအမ်ိဳးမ်ိဳးသို႔ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္ျခင္းသေဘာ
အသံုးခ်မူ
ရတနာသံုးပါး ကံတရားစသည္၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ေနသူတြင္ ေမာဟမူ ၀ိစိကိစၧာ သမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ အာရုံပ်ံ႕လြင့္ျပီး ေတြေ၀ ေငးေမာေနသူ၌ ဥဒၶစၥသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။
အကုသိုလ္ မျဖစ္ေရး
အကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္တုိင္း သတိထားမိလွ်င္ အကုသိုလ္စိတ္ အစဥ္ျပတ္သြားမည္။ အထူးသျဖင့္ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ ၁၀-ပါးကို အကုသိုလ္စိတ္တုိ႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္ရေပရာ အပါယ္က်ႏုိင္သည့္ အကုသိုလ္စိတ္ကို အျဖစ္မခံဘဲ ေရွာင္ရွားႏုိင္လွ်င္ အပါယ္ေဘး လံုျခံဳသြားလိမ့္မည္။ စိတ္အၾကံကို ထိန္းႏုိင္ပါက ကိုယ္ ႏူတ္ အမူအရာတို႔ကို ထိန္းျပီးသား ျဖစ္သြားလိမ့္မည္။
အဟိတ္စိတ္ ၁၈-ပါး (ဟိတ္မပါသည့္စိတ္မ်ား)
၁။ အကုသလ ၀ိပါက္စိတ္ ၇-ပါး
၂။ အဟိတ္ ကုသလ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
၃။ အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃-ပါး
ဟိတ္ = ေဟတု = အေၾကာင္းတရား (၀ါ) အရင္းအျမစ္သဖြယ္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား
အကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ
ကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
အကုသလ ၀ိပါက္စိတ္ ၇-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ (ျမင္သိစိတ္) ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္ (ၾကားသိစိတ္) ၁
၃။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္ (နံသိစိတ္) ၁
၄။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္စိတ္ (စားသိစိတ္) ၁
၅။ ဒုကၡသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ (ထိသိစိတ္) ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သမၸဋိစိၧဳန္းစိတ္ (အာရုံလက္ခံစိတ္) ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သႏၱီရဏစိတ္ (အာရုံစူးစမ္းစိတ္) ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
အကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ ေရွးအကုသိုလ္ကံတုိ႔၏အက်ိဳး (၀ိပါက္=၀ိပါက=အက်ိဳး) ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ မေကာင္းေသာ အာရုံမ်ားကို ျမင္-ၾကား-နံ-စား-ထိေတြ႕သည့္ အခါ အာရုံကို သိေသာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
စိတ္တုိ႔သည္ တစ္စကၠန္႔အတြင္း၌ ကုေဋတစ္သိန္းေက်ာ္ ေရွ႕ဆင့္ေနာက္ဆင့္ ျဖစ္ပ်က္သြားၾကရာ ျမင္သိစိတ္၊ ၾကားသိစိတ္တစ္လံုး ျဖစ္ပ်က္သြားေသာအခ်ိန္သည္ အလြန္တုိေတာင္း၏။ ဤတုိေတာင္းသည့္ အခ်ိန္အတြင္း၌ အာရုံကို ျပတ္ျပတ္သားသား မသိႏုိင္သျဖင့္ အာရုံကို ခံစားမူမရွိေသးေခ်။ သို႔အတြက္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္မွလြဲလွ်င္ အားလံုး ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္မွာ ကိုယ္ဆင္းရဲျခင္းႏွင့္တကြ ျဖစ္သျဖင့္ ဒုကၡသဟဂုတ္စိတ္ျဖစ္၏။ စကၡဳ၀ိဉာဏ္ စသည့္အာရုံသိစိတ္ ခ်ဳပ္ျငိမ္းသြားေသာအခါ ၎စိတ္ယူခဲ့သည့္ အာရုံကို ပ႒ာန္းနည္းအရ ေနာက္ ေနာက္ေသာစိတ္သို႔ လက္ဆင့္ကမ္းေပး၏။ ထိုအာရုံကို သမၸဋိစိၧဳန္က ဆက္ခံယူျပီး သႏၱီရဏစိတ္က စူးစမ္း၏။ ထုိ႔ေနာက္ အဟိတ္ၾကိယာတြင္ ပါေသာ မေနာဒါြရာ၀ဇၨန္းစိတ္က ထုိအာရုံကို ဆံုးျဖတ္ေပး၏။ ထုိအခါမွ အာရုံကို သိလာႏုိင္သည္။
အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၃။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၄။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၅။ သုခသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သမၸဋိစိၧဳန္စိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သႏီၱရဏစိတ္ ၁
၈။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ သႏၱီရဏစိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ ေရွးကုသိုလ္ကံတို႔၏ အက်ိဳးတရားျဖစ္ေသာ စိတ္မ်ားတည္း။ ေကာင္းေသာအာရုံကို ျမင္-ၾကား-နံ-စား-ထိေတြ႕ရန္ႏွင့္ ထိုအာရုံတုိ႔ကုိ လက္ခံစူးစမ္းရန္တို႔အတြက္ အလုပ္လုပ္ေပးၾက၏။ ကုသလ၀ိပါက္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္သည္ သုခသဟဂုတ္(ကိုယ္ခ်မ္းသာျခင္းႏွင့္တကြ) ျဖစ္သည္ကို သတိျပဳပါ။
ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ အဟိတ္ႏွင့္ သဟိတ္ဟူ၍ ၂-မ်ိဳးရွိၾက၏။ အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို ဤေနရာ၌ ေဖာ္ျပထား၏။
ဟိတ္ရွိသည့္ သဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို မဟာ၀ိပါက္စိတ္မ်ားအျဖစ္ ကာမေသာဘဏစိတ္မ်ားက႑၌ ေဖာ္ျပပါလိမ့္မည္။
အကုသလ၀ိပါက္ စကၡဳ၀ိညာဏ္ႏွင့္ ကုသလ၀ိပါက္ စကၡဳ၀ိညာဏ္ တစ္စံုရွိသည္ကို စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြဟု ေခၚ၏။ အလားတူပင္ ေသာတ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဃာန၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ ဟူ၍ စုစုေပါင္း ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ပါးရွိ၏။
အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ = ပဥၥ + ဒြါရ = မ်က္စိ၊ နား၊ ႏွာ၊ လွ်ာ၊ ကိုယ္တည္းဟူေသာ တံခါး ၅-ေပါက္၌ ထင္လာသည့္အာရုံမ်ားကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းတတ္ေသာစိတ္။
မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ = မေနာဒြါရ + အ၀ဇၨန္းစိတ္ = စိတ္တံခါးေပါက္၌ ထင္လာသည့္ အာရုံကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းတတ္ေသာစိတ္။
ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္ = ျမတ္စြာဘုရားႏွင့္ ရဟႏၱာတုိ႔ ျပံဳးရယ္ေသာစိတ္။
ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ႏွင့္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္တို႔သည္ ၀ီထိစိတ္ေခၚ အသိစိတ္ျဖစ္ေပၚရန္ မိမိတုိ႔၏ ဆုိင္ရာကိစၥမ်ားကို ၀တၱရားအရ လုပ္ေဆာင္ၾကရေသာေၾကာင့္ `ဥေပကၡာသဟဂုတ္´ စိတ္မ်ားျဖစ္ၾကရ၏။ ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္မွာ ၀မ္းေျမာက္ရႊင္လန္းမူျဖင့္ ျပံဳးရယ္ရေသာေၾကာင့္ `ေသာမနႆသဟဂုတ္´စိတ္ ျဖစ္၏။
ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄-ပါး
(ကာမဘုံ၌ အမ်ားအားျဖင့္ ျဖစ္တတ္ေသာ တင့္တယ္သည့္စိတ္မ်ား)
၁။ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး (ရဟႏၱာမဟုတ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ကုသိုလ္ျပဳသည့္စိတ္မ်ား)
၂။ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး (ေရွးကုသိုလ္ကံ၏ အက်ိဳးျဖစ္ေသာစိတ္)
၃။ မဟာၾကိယာစိတ္ ၈-ပါး (ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ကုသိုလ္ျပဳသည့္စိတ္မ်ား)
ဤစိတ္တုိ႔ကို ကာမကုသိုလ္စိတ္၊ ကာမ၀ိပါက္စိတ္၊ ကာမၾကိယာစိတ္ဟူ၍လည္း ေခၚၾကသည္။
ေသကၡပုဂၢိဳလ္ဆုိသည္မွာ မဂ္ဖုိလ္ရရန္ ၾကိဳးစားေနၾကသည့္ ပုထုဇဥ္မ်ား၊ အထက္မဂ္ဖိုလ္ရရန္ ဆက္လက္ အားထုတ္ေနၾကသည့္ ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္ႏွင့္ အနာဂါမ္ပုဂၢိဳလ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး
၁။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၄။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၅။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၈။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ဉာဏသမၸယုတ္ = ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္လ်က္
ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ = ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကိုသိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္မယွဥ္ဘဲ
ဒါန၊ သီလ၊ ဘာ၀နာတည္းဟူေသာ ကုသိုလ္ေကာင္းမူ တစ္ခုခုကို ျပဳတုိင္း မဟာကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္၏။ ၀မ္းေျမာက္ ရႊန္လန္းစြာ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းနည္း မျဖစ္ဘဲ အလယ္အလတ္ သေဘာျဖင့္ျပဳလွ်င္ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ကုသိုလ္ျပဳရာတြင္ ဉာဏ္ယွဥ္ပါက ဉာဏသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္ျပီး ဉာဏ္မယွဥ္လွ်င္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။
တုိက္တြန္းမူမပါဘဲ မိမိအလိုအေလ်ာက္ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ အသခၤါရကစိတ္ ျဖစ္၏။ မိမိကုိယ္ မိမိ တုိက္တြန္းႏူိးေဆာ္၍ ျဖစ္ေစ၊ သူတစ္ပါး တုိက္တြန္းမူေၾကာင့္ျဖစ္ေစ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ သသခၤါရိကကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။ အသခၤါရိက ကုသိုလ္ကံသည္ သသခၤါရကကုသိုလ္ကံထက္ ပို၍ အက်ိဳးေပးထက္သန္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
ဤစိတ္တုိ႔၏ အမည္မ်ားသည္ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါးတုိ႔၏ အမည္မ်ားအတုိင္းပင္ ျဖစ္ၾက၏။ ခြဲျခားရန္ လိုအပ္ေသာအခါ---
ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိက မဟာကုသိုလ္စိတ္။
ေသာနမႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိက မဟာ၀ိပါက္စိတ္ စသည္ျဖင့္ ခြဲျခားႏုိင္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ေရွးဘ၀မ်ားက ကုသိုလ္ေကာင္းမူေၾကာင့္ လက္ရွိဘ၀တြင္ အက်ိဳးခံစားရသည့္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ လူႏွင့္ နတ္တုိ႔သည္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ တစ္ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနၾကရ၏။ ထုိမဟာ၀ိပါက္စိတ္ကပင္လွ်င္ တစ္သက္လံုး `ဘ၀င္စိတ္´(ဘ၀ဆက္ေပးေသာစိတ္)အျဖစ္ ဆက္ကာဆက္ကာ ျဖစ္ေပၚရ၏။ ေနာက္ဆံုး ေသသည့္အခါ၌လည္း ထုိမဟာ၀ိပါက္စိတ္ကပင္ `စုတိစိတ္´အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ၀ီထိစိတ္ အစဥ္မ်ား၌လည္း တဒါရုံ ကိစၥတြင္ ပါ၀င္အမူထမ္းၾက၏။
ဉာဏသမၸယုတ္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ တစ္ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနခဲ့ေသာသူ၏ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္၌ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ(ဉာဏ္ပညာ)ဟူသည့္ ဟိတ္ ၃-ပါးယွဥ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိပုဂၢိဳလ္ကို တိဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္ဟုေခၚ၏။ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၁-ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနခဲ့ေသာသူ၏ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္၌မူ အေလာဘႏွင့္ အေဒါသ ဟူသည့္ ဟိတ္ ၂-ပါးသာယွဥ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိပုဂၢိဳလ္ကို ဒိြဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္ဟု ေခၚဆုိရ၏။
မဟာၾကိယာစိတ္ ၈-ပါး
ဤစိတ္တို႔သည္လည္း မဟာကုသုိလ္စိတ္မ်ား အတုိင္းပင္ အမည္ရၾက၏။ ရဟႏၱာမ်ားက ကုသိုလ္ျပဳၾကသည့္အခါ မဟာၾကိယာစိတ္မ်ားျဖင့္ ျပဳၾက၏။ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တုိ႔သည္ ဘ၀တစ္ဖန္ ထပ္မံေနစရာ မလုိေတာ့သျဖင့္ ကုသိုလ္၏အက်ိဳးကို ခံစားစရာ မရွိေတာ့ေခ်။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိအရွင္ျမတ္တုိ႔၏ ေကာင္းမူျပဳျခင္းသည္ ျပဳကာမတၱမွ်ျဖစ္၏။ ျပဳထုိက္၍ ျပဳျခင္းမွ်သာ ျဖစ္၏။
ေဒါက္တာမင္းတင္မြန္ စတုတၳအၾကိမ္ထုတ္ေ၀ေသာ ဗုဒၶအဘိဓမၼတရားေတာ္ အႏွစ္ခ်ဳပ္ စာအုပ္မွ ျပန္လည္ထုတ္ႏုတ္ ေဖာ္ျပေပးသည္။
အျပစ္ရွိေသာ စိတ္မ်ားကို အကုသိုလ္စိတ္မ်ားဟုေခၚ၏။
အကုသိုလ္စိတ္မ်ားမွာ -
ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး - လုိခ်င္တပ္မက္မူေလာဘအရင္းခံသည္။
ေဒါသမူ စိတ္ ၂-ပါး - စိတ္ဆုိးစိတ္ပ်က္မူ ေဒါသအရင္းခံသည္။
ေမာဟမူစိတ္ ၂-ပါး - မသိေတြေ၀မူ ေမာဟအရင္းခံသည္။
ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး
၁။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၄။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၅။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၈။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
ေသာမနႆသဟဂုတ္ = ၀မ္းေျမာက္ရႊင္လန္းျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ
ဥေပကၡာသဟဂုတ္ = ၀မ္းေျမာက္ ၀မ္းနည္းမျဖစ္ဘဲ
ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ = အယူမွားျခင္း ဒိ႒ိယွဥ္လ်က္ (ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို မယံု)
ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ = အယူမွားျခင္း ဒိ႒ိမယွဥ္ဘဲ (ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို ယံု)
အသခၤါရိကစိတ္ = တုိက္တြန္းျပဳျပင္မူမပါဘဲ အလုိအေလ်ာက္ျဖစ္ေသာစိတ္ (ထက္ျမက္သည့္စိတ္)
သသခၤါရိကစိတ္ = တုိက္တြန္းျပဳျပင္မူေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာစိတ္ (ထုိင္းမူိင္းသည့္စိတ္)
အသံုးခ်မူ
ကာမဂုဏ္အာရုံကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေနသည့္အခါ ေလာဘမူစိတ္ျဖစ္သည္။
ဥပမာ။ ။ရုပ္ရွင္ကို ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ၾကည့္ေနသူ၌ ေလာဘမူ ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ရုပ္ရွင္ၾကည့္သည္ကို အျပစ္ရွိမွန္း မဆင္ျခင္မိသျဖင့္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ မိမိအလိုအေလ်ာက္ ႏွစ္သက္တပ္မက္ေနသည့္အတြက္ သခၤါရိကစိတ္ ျဖစ္သည္။
ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ၀တၳဳဖတ္ေနသူ၊ သီခ်င္းနားေထာင္ေနသူ၊ သနပ္ခါး မိတ္ကပ္ လိမ္းက်ံေနသူ၊ ေရခဲမုန္႔စားသူ၊ ပန္ကာေလခံသူ စသည္တုိ႔၌လည္း အလားတူပင္ ေလာဘမူ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ျဖစ္၏။
၀မ္းေျမာက္ ၀မ္းနည္းမျဖစ္ဘဲ အာရုံခံစားလွ်င္ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္၊ အျပစ္ရွိသည္ဟု ဆင္ျခင္မိလွ်င္ ဒိ႒ိမယွဥ္သျဖင့္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္၊ သူတစ္ပါးတုိက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္လွ်င္ သသခၤါရိကစိတ္ အသီးသီးျဖစ္သည္။
ေဒါသမူစိတ္ ၂-ပါး
၁။ ေဒါမနႆသဟဂုတ္ ပဋိဃသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေဒါမနႆသဟဂုတ္ ပဋိဃသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
ေဒါမနႆသဟဂုတ္ = စိတ္ဆတင္းရဲျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ
ပဋိဃသမၸယုတ္ = အမ်က္ေဒါသယွဥ္လ်က္
အသံုးခ်မူ
စိတ္ဆုိး၊ စိတ္ပ်က္၊ စိတ္ဆင္းရဲေသာအခါတုိင္း ေဒါသမူစိတ္ ျဖစ္သည္။ ေဒါသမူစိတ္ျဖစ္တုိင္း စိတ္ပူေလာင္ ေဆြးေျမ႕ရသျဖင့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာျဖစ္ေပၚျပီး ပဋိဃေခၚ ေဒါသေစတသိက္ ယွဥ္၏။
မိမိအလိုအေလ်ာက္ စိတ္ဆိုး/စိတ္ပ်က္ေနလွ်င္ အသခၤါရိက စိတ္ျဖစ္၏။ သူတစ္ပါး တုိက္တြန္းေျပာဆိုမွ စိတ္ဆုိး/စိတ္ပ်က္လွ်င္ သသခၤါရိကစိတ္ ျဖစ္၏။
ေမာဟစိတ္ ၂-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ၀ိစိကိစၧာသမၸယုတ္စိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဥဒၶစၥသမၸယုတ္စိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
၀ိစိကိစၧာ = ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ၊ ကံတရားစသည့္ ကုသိုလ္ေရး၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ျခင္းသေဘာ
ဥဒၶစၥ = အာရုံအမ်ိဳးမ်ိဳးသို႔ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္ျခင္းသေဘာ
အသံုးခ်မူ
ရတနာသံုးပါး ကံတရားစသည္၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ေနသူတြင္ ေမာဟမူ ၀ိစိကိစၧာ သမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ အာရုံပ်ံ႕လြင့္ျပီး ေတြေ၀ ေငးေမာေနသူ၌ ဥဒၶစၥသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။
အကုသိုလ္ မျဖစ္ေရး
အကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္တုိင္း သတိထားမိလွ်င္ အကုသိုလ္စိတ္ အစဥ္ျပတ္သြားမည္။ အထူးသျဖင့္ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ ၁၀-ပါးကို အကုသိုလ္စိတ္တုိ႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္ရေပရာ အပါယ္က်ႏုိင္သည့္ အကုသိုလ္စိတ္ကို အျဖစ္မခံဘဲ ေရွာင္ရွားႏုိင္လွ်င္ အပါယ္ေဘး လံုျခံဳသြားလိမ့္မည္။ စိတ္အၾကံကို ထိန္းႏုိင္ပါက ကိုယ္ ႏူတ္ အမူအရာတို႔ကို ထိန္းျပီးသား ျဖစ္သြားလိမ့္မည္။
အဟိတ္စိတ္ ၁၈-ပါး (ဟိတ္မပါသည့္စိတ္မ်ား)
၁။ အကုသလ ၀ိပါက္စိတ္ ၇-ပါး
၂။ အဟိတ္ ကုသလ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
၃။ အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃-ပါး
ဟိတ္ = ေဟတု = အေၾကာင္းတရား (၀ါ) အရင္းအျမစ္သဖြယ္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား
အကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ
ကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
အကုသလ ၀ိပါက္စိတ္ ၇-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ (ျမင္သိစိတ္) ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္ (ၾကားသိစိတ္) ၁
၃။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္ (နံသိစိတ္) ၁
၄။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္စိတ္ (စားသိစိတ္) ၁
၅။ ဒုကၡသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ (ထိသိစိတ္) ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သမၸဋိစိၧဳန္းစိတ္ (အာရုံလက္ခံစိတ္) ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သႏၱီရဏစိတ္ (အာရုံစူးစမ္းစိတ္) ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
အကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ ေရွးအကုသိုလ္ကံတုိ႔၏အက်ိဳး (၀ိပါက္=၀ိပါက=အက်ိဳး) ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ မေကာင္းေသာ အာရုံမ်ားကို ျမင္-ၾကား-နံ-စား-ထိေတြ႕သည့္ အခါ အာရုံကို သိေသာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
စိတ္တုိ႔သည္ တစ္စကၠန္႔အတြင္း၌ ကုေဋတစ္သိန္းေက်ာ္ ေရွ႕ဆင့္ေနာက္ဆင့္ ျဖစ္ပ်က္သြားၾကရာ ျမင္သိစိတ္၊ ၾကားသိစိတ္တစ္လံုး ျဖစ္ပ်က္သြားေသာအခ်ိန္သည္ အလြန္တုိေတာင္း၏။ ဤတုိေတာင္းသည့္ အခ်ိန္အတြင္း၌ အာရုံကို ျပတ္ျပတ္သားသား မသိႏုိင္သျဖင့္ အာရုံကို ခံစားမူမရွိေသးေခ်။ သို႔အတြက္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္မွလြဲလွ်င္ အားလံုး ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္မွာ ကိုယ္ဆင္းရဲျခင္းႏွင့္တကြ ျဖစ္သျဖင့္ ဒုကၡသဟဂုတ္စိတ္ျဖစ္၏။ စကၡဳ၀ိဉာဏ္ စသည့္အာရုံသိစိတ္ ခ်ဳပ္ျငိမ္းသြားေသာအခါ ၎စိတ္ယူခဲ့သည့္ အာရုံကို ပ႒ာန္းနည္းအရ ေနာက္ ေနာက္ေသာစိတ္သို႔ လက္ဆင့္ကမ္းေပး၏။ ထိုအာရုံကို သမၸဋိစိၧဳန္က ဆက္ခံယူျပီး သႏၱီရဏစိတ္က စူးစမ္း၏။ ထုိ႔ေနာက္ အဟိတ္ၾကိယာတြင္ ပါေသာ မေနာဒါြရာ၀ဇၨန္းစိတ္က ထုိအာရုံကို ဆံုးျဖတ္ေပး၏။ ထုိအခါမွ အာရုံကို သိလာႏုိင္သည္။
အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၃။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၄။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၅။ သုခသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သမၸဋိစိၧဳန္စိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သႏီၱရဏစိတ္ ၁
၈။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ သႏၱီရဏစိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ ေရွးကုသိုလ္ကံတို႔၏ အက်ိဳးတရားျဖစ္ေသာ စိတ္မ်ားတည္း။ ေကာင္းေသာအာရုံကို ျမင္-ၾကား-နံ-စား-ထိေတြ႕ရန္ႏွင့္ ထိုအာရုံတုိ႔ကုိ လက္ခံစူးစမ္းရန္တို႔အတြက္ အလုပ္လုပ္ေပးၾက၏။ ကုသလ၀ိပါက္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္သည္ သုခသဟဂုတ္(ကိုယ္ခ်မ္းသာျခင္းႏွင့္တကြ) ျဖစ္သည္ကို သတိျပဳပါ။
ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ အဟိတ္ႏွင့္ သဟိတ္ဟူ၍ ၂-မ်ိဳးရွိၾက၏။ အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို ဤေနရာ၌ ေဖာ္ျပထား၏။
ဟိတ္ရွိသည့္ သဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို မဟာ၀ိပါက္စိတ္မ်ားအျဖစ္ ကာမေသာဘဏစိတ္မ်ားက႑၌ ေဖာ္ျပပါလိမ့္မည္။
အကုသလ၀ိပါက္ စကၡဳ၀ိညာဏ္ႏွင့္ ကုသလ၀ိပါက္ စကၡဳ၀ိညာဏ္ တစ္စံုရွိသည္ကို စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြဟု ေခၚ၏။ အလားတူပင္ ေသာတ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဃာန၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ ဟူ၍ စုစုေပါင္း ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ပါးရွိ၏။
အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ = ပဥၥ + ဒြါရ = မ်က္စိ၊ နား၊ ႏွာ၊ လွ်ာ၊ ကိုယ္တည္းဟူေသာ တံခါး ၅-ေပါက္၌ ထင္လာသည့္အာရုံမ်ားကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းတတ္ေသာစိတ္။
မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ = မေနာဒြါရ + အ၀ဇၨန္းစိတ္ = စိတ္တံခါးေပါက္၌ ထင္လာသည့္ အာရုံကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းတတ္ေသာစိတ္။
ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္ = ျမတ္စြာဘုရားႏွင့္ ရဟႏၱာတုိ႔ ျပံဳးရယ္ေသာစိတ္။
ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ႏွင့္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္တို႔သည္ ၀ီထိစိတ္ေခၚ အသိစိတ္ျဖစ္ေပၚရန္ မိမိတုိ႔၏ ဆုိင္ရာကိစၥမ်ားကို ၀တၱရားအရ လုပ္ေဆာင္ၾကရေသာေၾကာင့္ `ဥေပကၡာသဟဂုတ္´ စိတ္မ်ားျဖစ္ၾကရ၏။ ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္မွာ ၀မ္းေျမာက္ရႊင္လန္းမူျဖင့္ ျပံဳးရယ္ရေသာေၾကာင့္ `ေသာမနႆသဟဂုတ္´စိတ္ ျဖစ္၏။
ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄-ပါး
(ကာမဘုံ၌ အမ်ားအားျဖင့္ ျဖစ္တတ္ေသာ တင့္တယ္သည့္စိတ္မ်ား)
၁။ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး (ရဟႏၱာမဟုတ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ကုသိုလ္ျပဳသည့္စိတ္မ်ား)
၂။ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး (ေရွးကုသိုလ္ကံ၏ အက်ိဳးျဖစ္ေသာစိတ္)
၃။ မဟာၾကိယာစိတ္ ၈-ပါး (ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ကုသိုလ္ျပဳသည့္စိတ္မ်ား)
ဤစိတ္တုိ႔ကို ကာမကုသိုလ္စိတ္၊ ကာမ၀ိပါက္စိတ္၊ ကာမၾကိယာစိတ္ဟူ၍လည္း ေခၚၾကသည္။
ေသကၡပုဂၢိဳလ္ဆုိသည္မွာ မဂ္ဖုိလ္ရရန္ ၾကိဳးစားေနၾကသည့္ ပုထုဇဥ္မ်ား၊ အထက္မဂ္ဖိုလ္ရရန္ ဆက္လက္ အားထုတ္ေနၾကသည့္ ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္ႏွင့္ အနာဂါမ္ပုဂၢိဳလ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး
၁။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၄။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၅။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၈။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ဉာဏသမၸယုတ္ = ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္လ်က္
ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ = ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကိုသိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္မယွဥ္ဘဲ
ဒါန၊ သီလ၊ ဘာ၀နာတည္းဟူေသာ ကုသိုလ္ေကာင္းမူ တစ္ခုခုကို ျပဳတုိင္း မဟာကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္၏။ ၀မ္းေျမာက္ ရႊန္လန္းစြာ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းနည္း မျဖစ္ဘဲ အလယ္အလတ္ သေဘာျဖင့္ျပဳလွ်င္ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ကုသိုလ္ျပဳရာတြင္ ဉာဏ္ယွဥ္ပါက ဉာဏသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္ျပီး ဉာဏ္မယွဥ္လွ်င္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။
တုိက္တြန္းမူမပါဘဲ မိမိအလိုအေလ်ာက္ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ အသခၤါရကစိတ္ ျဖစ္၏။ မိမိကုိယ္ မိမိ တုိက္တြန္းႏူိးေဆာ္၍ ျဖစ္ေစ၊ သူတစ္ပါး တုိက္တြန္းမူေၾကာင့္ျဖစ္ေစ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ သသခၤါရိကကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။ အသခၤါရိက ကုသိုလ္ကံသည္ သသခၤါရကကုသိုလ္ကံထက္ ပို၍ အက်ိဳးေပးထက္သန္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
ဤစိတ္တုိ႔၏ အမည္မ်ားသည္ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါးတုိ႔၏ အမည္မ်ားအတုိင္းပင္ ျဖစ္ၾက၏။ ခြဲျခားရန္ လိုအပ္ေသာအခါ---
ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိက မဟာကုသိုလ္စိတ္။
ေသာနမႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိက မဟာ၀ိပါက္စိတ္ စသည္ျဖင့္ ခြဲျခားႏုိင္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ေရွးဘ၀မ်ားက ကုသိုလ္ေကာင္းမူေၾကာင့္ လက္ရွိဘ၀တြင္ အက်ိဳးခံစားရသည့္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ လူႏွင့္ နတ္တုိ႔သည္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ တစ္ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနၾကရ၏။ ထုိမဟာ၀ိပါက္စိတ္ကပင္လွ်င္ တစ္သက္လံုး `ဘ၀င္စိတ္´(ဘ၀ဆက္ေပးေသာစိတ္)အျဖစ္ ဆက္ကာဆက္ကာ ျဖစ္ေပၚရ၏။ ေနာက္ဆံုး ေသသည့္အခါ၌လည္း ထုိမဟာ၀ိပါက္စိတ္ကပင္ `စုတိစိတ္´အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ၀ီထိစိတ္ အစဥ္မ်ား၌လည္း တဒါရုံ ကိစၥတြင္ ပါ၀င္အမူထမ္းၾက၏။
ဉာဏသမၸယုတ္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ တစ္ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနခဲ့ေသာသူ၏ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္၌ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ(ဉာဏ္ပညာ)ဟူသည့္ ဟိတ္ ၃-ပါးယွဥ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိပုဂၢိဳလ္ကို တိဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္ဟုေခၚ၏။ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၁-ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနခဲ့ေသာသူ၏ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္၌မူ အေလာဘႏွင့္ အေဒါသ ဟူသည့္ ဟိတ္ ၂-ပါးသာယွဥ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိပုဂၢိဳလ္ကို ဒိြဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္ဟု ေခၚဆုိရ၏။
မဟာၾကိယာစိတ္ ၈-ပါး
ဤစိတ္တို႔သည္လည္း မဟာကုသုိလ္စိတ္မ်ား အတုိင္းပင္ အမည္ရၾက၏။ ရဟႏၱာမ်ားက ကုသိုလ္ျပဳၾကသည့္အခါ မဟာၾကိယာစိတ္မ်ားျဖင့္ ျပဳၾက၏။ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တုိ႔သည္ ဘ၀တစ္ဖန္ ထပ္မံေနစရာ မလုိေတာ့သျဖင့္ ကုသိုလ္၏အက်ိဳးကို ခံစားစရာ မရွိေတာ့ေခ်။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိအရွင္ျမတ္တုိ႔၏ ေကာင္းမူျပဳျခင္းသည္ ျပဳကာမတၱမွ်ျဖစ္၏။ ျပဳထုိက္၍ ျပဳျခင္းမွ်သာ ျဖစ္၏။
ေဒါက္တာမင္းတင္မြန္ စတုတၳအၾကိမ္ထုတ္ေ၀ေသာ ဗုဒၶအဘိဓမၼတရားေတာ္ အႏွစ္ခ်ဳပ္ စာအုပ္မွ ျပန္လည္ထုတ္ႏုတ္ ေဖာ္ျပေပးသည္။
No comments:
Post a Comment